Ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ για παιδιά στα σχολικά εγχειρίδια. Ερμηνευτική και διδακτική προσέγγιση στο ποίημα της ΣΤ΄ τάξης "Οι Χτίστες". Nazim Hikmet's poems for children in school textbooks. Interpretative and didactic approach in the sixth grade poem by "Builders"

Εισήγηση στο 4ο Επιστημονικό Συνέδριο της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας για την ανάδειξη του έργου μεγάλων στρατευμένων δημιουργών. Αθήνα, 13 και 14 Ιούνη 2014. Ναζίμ Χικμέτ, ο κομμουνιστής Τούρκος ποιητή, αταλάντευτος αγωνιστής και διεθνιστής Για να γενούνε τα σκοτάδια λάμψη». Τίτλος εισήγησης: 4th Scientific Conference of the Committee of the Greek Communist Party for the promotion of the work of great soldiers creators of the Central Committee of the Communist Party of Greece: 13 and June 14, 2014 dedicated to the communist Turkish poet, unwavering fighter and internationalist Nazim Hikmet, entitled "Nazim Hikmet: to lay the darkness shine. " ΤΙΤΛΟΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ: Ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ για παιδιά στα σχολικά εγχειρίδια. Ερμηνευτική και διδακτική προσέγγιση στο ποίημα της ΣΤ΄ τάξης οι Χτίστες Ερμηνευτικό πλαίσιο 1. Η διδακτική της λογοτεχνίας είναι μια ειδική μορφή επικοινωνίας και οικοδόμησης διαπροσωπικών σχέσεων μέσα στην σχολική αίθουσα, ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και στους μαθητές και στους μαθητές μεταξύ τους. Μάλιστα από πολλούς εκπαιδευτικούς επισημαίνεται ότι η χρήση λογοτεχνικών κειμένων σημαίνει την πρώτη και την τελευταία, ίσως, επαφή με το βιβλίο ή ότι σε πολλά σπίτια τα σχολικά εγχειρίδια της λογοτεχνίας και της γλώσσας, αλλά και της ιστορίας, είναι τα μόνα βιβλία που έχει στη διάθεσή της η οικογένεια, ως σημεία αναφοράς, μετά την αποφοίτηση του παιδιού από το σχολείο. Κατά συνέπεια, ο σχεδιασμός του τι πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στη διδακτική αυτή πράξη, πρέπει να γίνεται με την επίγνωση ότι δεν πρέπει η χρήση να εξαντλείται αναγκαστικά στη σχολική αίθουσα κι ότι ο μαθητής που θα θελήσει εν προκειμένω να έρθει σε επαφή με την τουρκική λογοτεχνία και τον Ν. Χικμέτ, να μπορεί να αξιοποιήσει το σχολικό εγχειρίδιο ως εργαλείο για την ανάπτυξη τόσο της λογοτεχνικής του καλλιέργειας και της διεύρυνσης των προσωπικών του αναγνωστικών προτιμήσεων, όσο και για να έρθει σε επαφή με τη στρατευμένη τέχνη, το σοσιαλιστικό ρεαλισμό και τη γνωριμία του με τον αγωνιζόμενο τούρκικο λαό. 2. Το σχολικό εγχειρίδιο μεταφράζει σε εκπαιδευτική πράξη το Αναλυτικό Πρόγραμμα, όπως ακριβώς το τελευταίο μεταφράζει σε σκοπούς και περιεχόμενα την επίσημη εκπαιδευτική φιλοσοφία. Επόμενα, για μια κριτική προσέγγιση σχετικά με την ύπαρξη ανθολογημένων κειμένων και ποιημάτων από την παγκόσμια προοδευτική λογοτεχνία και τη διδασκαλία τους στην εκπαίδευση, πρέπει να παίρνονται υπόψη ευρύτερα περιβάλλοντα, τόσο γενικά, όσο και ειδικά. Στα γενικά εντάσσονται το ερμηνευτικό πλαίσιο της διδακτικής προσέγγισης και ο λογοτεχνικός κανόνας. Αναφορικά με την πρώτη περίπτωση αναφερόμαστε στην διάταξη της ύλης, στο πού και πώς χωροχρονικά αυτά τα κείμενα εντάσσονται, καθώς επίσης κι από το αν η διάταξη αυτή επιτρέπει την ανίχνευση ιστορικών και γραμματολογικών αντιστοιχιών, χωρίς να καθηλώνεται η διδασκαλία σε μια παραδοσιακή προσέγγιση ιστορικού ή εθνολογικού τύπου. Στην περίπτωση του Χικμέτ, αλλά και άλλων Τούρκων προοδευτικών συγγραφέων (πχ. Αζιζ Νεσίν) που υπάρχουν στα σχολικά εγχειρίδια, το θέμα αυτό αποκτά και μια άλλη δυναμική. Σχετίζεται με τους βαθύτερους λόγους που επιβάλλουν την ανθολόγηση κειμένων και από την τουρκική λογοτεχνία, δηλαδή από μια χώρα που τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που καλλιέργησε για δεκαετίες ο ελληνικός εθνικισμός και τα απόνερα της Μεγάλης Ιδέας, και που είχαν αποτυπωθεί στα παλαιότερα σχολικά εγχειρίδια, την θεωρούσε εκ προοιμίου, ως εκπρόσωπο ενός λαού εχθρικού προς τον ελληνικό, άξεστο, απολίτιστο. Η στροφή που επιχειρήθηκε την περίοδο που συγγράφονταν τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα (1998), τοποθετούσε τη λογοτεχνία ως έναν κατεξοχήν διαπολιτισμικό τόπο όπου ο διάλογος ανάμεσα στους πολιτισμούς να γίνεται πράξη μέσα από τη μετάφραση, τη διασκευή και την αέναη επανερμηνεία και όπου η ετερότητα όχι μόνο να αναγνωρίζεται αλλά και να ενσωματώνεται ως αναγκαίος όρος της ζωτικότητας και της δυναμικής της. Αυτό το «νέο» πνεύμα» πρέπει κα καθορίζει όχι μόνο το επίπεδο των σχέσεων των κυβερνήσεων των δυο λαών (στα πλαίσια βέβαια του ΝΑΤΟ και των επιδιώξεων των αρχουσών τάξεων καθεμιάς χώρας), αλλά και ανάμεσα στους λαούς και στα εκπαιδευτικά συστήματα. Στα σχολειά δεν θα πρέπει να υπάρχουν κείμενα σε βιβλία που εγείρουν ενστάσεις από την μία ή την άλλη πλευρά και ότι επιβάλλεται να στρογγυλοποιηθούν οι ακανθώδεις γωνίες που, αυτές, από μόνες τους, μπορούν, τάχα, να καλλιεργήσουν τη μισαλλοδοξία και τον εθνικισμό. Κατά συνέπεια και σε σχέση με το δεύτερο παράγοντα, το λογοτεχνικό κανόνα, το corpus δηλαδή των έργων και των συγγραφέων που επιλέγονται από τις συγγραφικές ομάδες των σχολικών εγχειριδίων, αυτός γίνεται πλέον με αθέατα αλλά σαφή ιδεολογικά κριτήρια που υπακούουν στον κοσμοπολιτισμό του κεφαλαίου. Κατ’ αυτόν τα τρόπο για τα κείμενα δεν τίθενται εκ των προτέρων στόχοι ή μπαίνουν ελάχιστοι, με σκοπό, όπως αναγράφουν οι οδηγίες προς τον εκπαιδευτικό, να διευρύνεται ο ορίζοντας της πρωτοβάθμιας ανάγνωσης και να λειτουργήσει ως ερέθισμα για δημιουργικό διάλογο, μέσα κι έξω από την αίθουσα διδασκαλίας. Και στην περίπτωση του Ν. Χικμέτ, τα σχόλια που συνοδεύουν τα κείμενά του προσφέρονται ως προτάσεις για συζήτηση, δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα και δεν πρέπει να αποθαρρύνουν την έκφραση της αναγνωστικής ευρηματικότητας διδασκόντων και διδασκομένων, αλλά να αφήνεται στους μαθητές ο χώρος και ο χρόνος για μια πρωτοβάθμια ανάγνωση για να αναπτύξουν ελεύθερα τη γνώμη τους και εστιάζοντας στο θεματικό πυρήνα των κειμένων, να θέτουν τους δικούς τους στόχους. Μπορεί όμως η παραπάνω στοχοθέτηση να καταστεί δημιουργική και λειτουργική αν η αλληλεπίδραση συγγραφέα- κειμένου- αναγνώστη δεν καθορίζεται από τις δεσπόζουσες κοινωνικοικονομικές και ιστορικές συνθήκες μέσα στις οποίες συνυπάρχουν οι παραπάνω εμπλεκόμενες συνιστώσες; Ο Ναζίμ Χικμέτ στα σχολικά εγχειρίδια Ο Ναζίμ Χικμέτ φαίνεται ότι είχε μια ιδιαίτερη σχέση και αγάπη για τα παιδιά. Θα μπορούσε μάλιστα κανείς να τον χαρακτηρίσει και δημιουργό έργων παιδικής λογοτεχνίας. Σε συνέντευξή του σε λογοτεχνικό περιοδικό στη Μόσχα (1959) με τίτλο «Γιατί γράφω για τα παιδιά;» αναφέρει χαρακτηριστικά: «Συχνά στην ποίησή μου γράφω για τα παιδιά και απευθύνομαι στα παιδιά..… Τίποτα δε με συγκινεί περισσότερο στον κόσμο από τα μάτια ενός παιδιού που κλαίει ή γελάει. Τα παιδιά που πεινάνε, που κρυώνουν, που προσπαθούν να καταλάβουν τον κόσμο γεμάτα απορίες με συγκλονίζουν… Γράφοντας για τα παιδιά γίνομαι κι εγώ παιδί, μπαίνω στην ψυχή τους και προσπαθώ να τους δείξω ότι δεν είναι μόνα τους. Από όλους πιο πολύ τα αγαπούν αυτοί που αγωνίζονται για έναν άλλο κόσμο, το δικό μας κόσμο μέσα στον οποίο θα είναι ευτυχισμένα κι ελεύθερα. Έναν κόσμο που το κόκκινο χρώμα θα τα κάνει να ανακαλύψουν όλα τα άλλα χρώματα της ψυχής και της ζωής. Ένα κόσμο δίκαιο στα μέτρα της καρδιάς». Τα παραπάνω λόγια τίθενται εξαρχής για να δώσουμε το στίγμα του Ν. Χικμέτ αναφορικά με το πώς έβλεπε τα παιδιά μέσα στα κείμενά του. Με τρυφερότητα, με αγάπη, ψυχούλες που ζουν σε ένα κόσμο που κυριαρχεί η αδικία και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αλλά και με την απαίτηση αυτά να διαπαιδαγωγηθούν στην ιδέα της αξίας ενός αγώνα για έναν κόσμο που να κυριαρχεί το κόκκινο χρώμα. Άραγε, ο θεματικός πυρήνας της σκέψης του Χικμέτ αναδεικνύεται μέσα από τα κείμενα που περιλαμβάνονται στα σχολικά εγχειρίδια; Στα σχολικά εγχειρίδια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης συμπεριλαμβάνονται αντιπροσωπευτικά ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ. Πιο συγκεκριμένα στο Ανθολόγιο της Γ΄ και Δ΄ τάξης βρίσκουμε το ποίημα «Ας δώσουμε τον κόσμο στα παιδιά» και στο αντίστοιχο ανθολόγιο της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξεων το «Νανούρισμα». Στο βιβλίο της Γλώσσας της ΣΤ΄ Δημοτικού βρίσκουμε το ποίημα «Οι χτίστες», ενώ στη Β΄ Γυμνασίου το «Νανούρισμα». Τέλος στο Λύκειο, στη Β΄ τάξη, συναντάμε το διήγημα με τίτλο «Το σημειωματάριο». Στο παρόν κείμενο θα ασχοληθούμε αναλυτικά με το ποίημα οι «Χτίστες». Πού εντάσσεται το ποίημα «Οι Χτίστες» Το ποίημα «Οι Χτίστες» συμπεριλαμβάνεται ως κείμενο προοργανωτής της 13ης ενότητας με τίτλο «ΤΡΟΠΟΙ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ». Ως σκοπός της συγκεκριμένης ενότητας τίθεται, στις περιορισμένες οδηγίες στο βιβλίου του δασκάλου, η επανάληψη των ιδιαιτεροτήτων διαφόρων ειδών κειμένου (αφηγηματικό σε διαλογική μορφή, περιγραφικό) και η επιλογή και χρήση κατάλληλων γλωσσικών μέσων για την παραγωγή των συγκεκριμένων κειμένων σε διαφορετικό επικοινωνιακό πλαίσιο. Τα κείμενα που ακολουθούν το ποίημα του Χικμέτ και υπηρετούν τους παραπάνω στόχους, γενικά μπορούμε να σημειώσουμε, ότι καλλιεργούν την κριτική σκέψη και η προβληματική μπορεί να εξακτινωθεί με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού, σε όρια πέρα από αυτά που τίθενται ως φιλοσοφία του Αναλυτικού Προγράμματος. Το πρώτο μάθημα της ενότητας που ακολουθεί τους Χτίστες περιλαμβάνει δυο ημιδομημένες συνεντεύξεις, ενός υπερήλικα κι ενός νέου από την Αντίπαρο, όπου ο καθένας τους εξιστορεί τις εμπειρίες από τη ζωή στο νησί, τις δυσκολίες και τις δυνατότητες ανάπτυξης του τόπου τους. Στη συνέχεια ακολουθεί το κείμενο «Επιστήμη με άρωμα γυναίκας», όπου γυναίκες- επιστήμονες παρά τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και λόγω του φύλου τους, πρωτοπορούν στο χώρο της επιστήμης. Η ενότητα κλείνει με την εικονογραφημένη ιστορία (cartoon) «Η ιπτάμενη σκάφη» από τη Φρουτοπία του Ε. Τριβιζά κι αναφέρεται στον Πίκο Απίκο, έναν ρεπόρτερ της εφημερίδας Τρέχα Γύρευε που αναλαμβάνει το καθήκον να καλύψει τους εορτασμούς για την πρώτη επέτειο από την κήρυξη της ανεξαρτησίας των Φρούτων από τους Μανάβηδες. Σε σχέση με τις αντίστοιχες γραμματικοσυντακτικές κατευθύνσεις της ενότητας τίθενται ως στόχοι το πώς παίρνουμε πληροφορίες κάνοντας ερωτήσεις, πώς μετατρέπεται ο ευθύς σε πλάγιο λόγο και πώς ενώνονται οι προτάσεις μεταξύ τους. Όσον αφορά το ποίημα του Χικμέτ αυτό παρατίθεται στη δεξιά πλευρά της σελίδας, δίπλα στο γνωστό πίνακα του Δ. Διαμαντόπουλου που αναπαριστά έναν νεαρό οικοδόμο που σηκώνει στην πλάτη τον τενεκέ με τη λάσπη και με ζωγραφισμένη την κούραση στο πρόσωπό του. Στο τέλος του ποιήματος αναφέρεται ο μεταφραστής του (Γ. Ρίτσος). Επίσης να σημειωθεί, εξαρχής, και αυτό έχει μεγάλη σημασία, ότι στο συγκεκριμένο ποίημα έχουν αφαιρεθεί από τη συγγραφική ομάδα τρεις ενδιάμεσοι στίχοι και οι τρεις τελευταίοι οι οποίοι και αποτελούν την κατακλείδα της σκέψης του Χικμέτ. Τραγουδάνε οι χτίστες Να χτίζεις μη θαρρείς που ’ναι να τραγουδάς ένα τραγούδι Είναι μια υπόθεση κάπως πιο δύσκολη Των οικοδόμων η καρδιά είναι σα μια πλατεία για γιορτές Λαμποκοπάει. Μα η σκαλωσιά δεν είναι μια πλατεία για γιορτές. Εκεί ΄ναι λάσπη κι άνεμος και χιόνι, Τα χέρια που ματώνουν, Εκεί δεν είναι πάντα φρέσκο το ψωμί Πάντα ο καφές ζεστός δεν είναι Στίχοι που απουσιάζουν (Κάποτες λείπει η ζάχαρη Όλοι οι άνθρωποι εδώ δεν είναι κι ήρωες Και πάντοτες πιστοί δεν είναι οι φίλοι.) Να χτίζεις μη θαρρείς πούναι να τραγουδάς ένα τραγούδι Μα είναι λεβέντες όλο πείσμα οι χτίστες Κι η οικοδομή ανεβαίνει, μ’ έφοδο τον ουρανό κυριεύει Ψηλά και πιο ψηλά, πάντα ψηλότερα. Στο πρώτο κιόλας πάτωμα Αράδιασαν τις γλάστρες τα λουλούδια Και πάνου στα φτερά τους τα πουλιά Τον ήλιο φέρνουνε στο πρώτο μπαλκονάκι…… (Στίχοι που έχουν αφαιρεθεί από τη συγγραφική ομάδα) (Μέσα σε κάθε τούβλο μια καρδιά χτυπάει Κι η οικοδομή ανεβαίνει και ψηλώνει Ψηλώνει μες στον ιδρώτα και στο αίμα.) Μόσχα, 1955, Ναζίμ Χικμέτ, Ποιήματα , Πρόλογος και Απόδοση Γιάννη Ρίτσου, Κέδρος 2006, 22η έκδοση Πώς προτείνεται η ανάλυσή του από το βιβλίο δασκάλου και ποια τα όρια της ανάλυσης; Οι ενδεικτικές ερωτήσεις επεξεργασίας που προτείνονται στον εκπαιδευτικό στο βιβλίο του δασκάλου με σκοπό να αξιοποιηθούν είναι οι εξής: Από ποιους στίχους καταλαβαίνετε ότι η δουλειά του χτίστη «είναι μια υπόθεση κάπως δύσκολη»; Πώς φαντάζεται ο ποιητής τους χτίστες; Με ποια χαρακτηριστικά τους περιγράφει; Τι καταφέρνουν τελικά, σύμφωνα με το ποίημα οι χτίστες; Με ποιο χαρακτηριστικό τους περιγράφει; Όπως διαφαίνεται από την παραπάνω κατηγοριοποίηση των ερωτήσεων αξιολόγησης, δημιουργούνται πολλά και δικαιολογημένα προβλήματα στους διδάσκοντες, αφού είναι ασφυκτικά περιορισμένα τα στοιχεία περιεχομένου, ενώ δεν υπάρχει κανένας σεβασμός στην λογοτεχνική ταυτότητα του συγγραφέα. Είναι εμφανής η στοιχειώδης απουσία διαλεκτικής σύνθεσης των μερών που απαρτίζουν το ποίημα (συγγραφέας- κείμενο- αναγνώστης) και ο προσανατολισμός υπηρετεί όχι την ανάδειξη του εργατικού ήθους των οικοδόμων και του αγώνα που δίνουν καθημερινά για το μεροκάματο για την οικοδόμηση μιας πιο «στέρεης»- και δίκαιης κοινωνίας, αλλά την ανάγκη να λειτουργήσει ως καλός προοαργανωτής για την επαφή των μαθητών με τον θεματικό πυρήνα της ενότητας «Τα Επαγγέλματα». Ανάλυση από τη σκοπιά της φιλοσοφίας του Αναλυτικού Προγράμματος Στη βάση αυτού του κατευθυντικού άξονα, μια αποδεκτή από τη μεριά της αστικής φιλοσοφίας της παιδείας, οργάνωση της διδασκαλίας από τον εκπαιδευτικό (μέθοδος και τρόπος αξιολόγησης) θα μπορούσε να κινηθεί στο εξής πλαίσιο: α) Στο να καταστεί ικανός ο μαθητής να συνδέσει τις εμπειρίες από οικοδόμους που έχει δει να εργάζονται με τους στίχους του ποιήματος και μέσω αυτών των εμπειριών να διακρίνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Αυτό φαίνεται από τους στίχους: «Να χτίζεις μη θαρρείς που’’ ναι να τραγουδάς ένα τραγούδι». Η επανάληψη του στίχου να τονίζει ακριβώς ότι η δουλειά του χτίστη δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται. Οι χτίστες τραγουδούν, ενώ δουλεύουν, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το έργο τους είναι εύκολο. Οι δυσκολίες του επαγγέλματος φαίνονται από τους στίχους «η σκαλωσιά δεν είναι μια πλατεία για γιορτές, εκεί είναι λάσπη κι άνεμος και χιόνι, τα χέρια που ματώνουν». Είναι πολλοί οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι οικοδόμοι και πολλά τα εμπόδια που δυσκολεύουν το έργο τους. Τέλος, με το στίχο «Εκεί δεν είναι πάντα φρέσκο το ψωμί, πάντα ο καφές ζεστός δεν είναι» να φανεί ότι ο ποιητής δείχνει τις δυσκολίες στο επάγγελμα αυτό. Ακόμη κι όταν ξαποσταίνουν οι εργάτες, δεν μπορούν να απολαύσουν ζεστό ψωμί και καφέ, αφού εργάζονται στην ύπαιθρο. β) Να αποκωδικοποιήσουν οι μαθητές το όραμα των οικοδόμων ως ανταμοιβή με την ολοκλήρωση του έργου τους. Το κτίριο που με κόπο χτίζουν «ανεβαίνει ψηλά και κυριεύει τον ουρανό» δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ηθική ικανοποίηση που κερδίζουν όταν ολοκληρώνεται το δημιούργημά τους. Η μεγάλη τους καρδιά φαίνεται και τώρα, αφού αισθάνονται ότι όλα έγιναν γρήγορα, παρόλο τον κόπο. Δείχνουν σαν να έχουν ξεχάσει τις δυσκολίες που συνάντησαν στο έργο τους. Το πείσμα τους είναι εμφανές, αφού τελικά, τα κατάφεραν με την επιμονή τους «στο πρώτο πάτωμα αράδιασαν τις γλάστρες τα λουλούδια». γ) Τέλος, να αναδειχτούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των οικοδόμων, σαν άνθρωποι με μεγάλη καρδιά, «σαν μια πλατεία για γιορτές», με χαρούμενη διάθεση που «λαμποκοπάει» που αστράφτει από ευτυχία, καλοσύνη. Είναι «λεβέντες, με πείσμα», που ποτέ δε δειλιάζουν, δεν υποχωρούν, αλλά εργάζονται με επιμονή και με μεγάλες αντοχές. Τραγουδούν, δίνοντας την εντύπωση ότι η δουλειά τους είναι εύκολη, στην πραγματικότητα όμως, δείχνουν την ψυχική τους δύναμη, αφού ποτέ δεν απογοητεύονται και δεν παραπονιούνται. Ποια ανάλυση προτείνεται πέρα κι έξω τον επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα Εάν όμως θα θέλαμε να υπερβούμε τα όρια και τις οδηγίες του συγκεκριμένου αναλυτικού προγράμματος συνθέτοντας διαλεκτικά τα παραπάνω με τον ίδιο τον ποιητή, το τι αυτός εκπροσωπεί στην παγκόσμια προοδευτική λογοτεχνία, την προσωπικότητά του, θα προτείναμε το εξής περίγραμμα που θα έπρεπε να τεθεί στους μαθητές με σκοπό την ενθάρρυνσή τους στην ανάπτυξη δημιουργικών κριτικών αντιδράσεων στο κείμενο που επιχειρούν να ερμηνεύσουν και στην αποσυμβολοποίησή του: Οι οικοδόμοι εργάζονται σε ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες. Έχουν να αντιμετωπίσουν την ανεργία στον κλάδο της οικοδομής (στο χώρο των κατασκευών- γενίκευση), τις απολύσεις, τα εργατικά ατυχήματα, τους μηχανισμούς των εργοδοτών και του (αστικού) κράτους. Όμως η καρδιά τους «είναι σαν μια πλατεία για γιορτές», λαμποκοπά και η ψυχή τους είναι φωτεινή και καθαρή, χωρίς φτιασιδώματα και διακρίνουν το «καθαρό» από το «βρώμικο». Είναι απλοί άνθρωποι, συνηθισμένοι, που η αναγκαιότητα της ταξικής πάλης μπορεί να τους μεταπλάσει. Η υπόθεση της εργατικής τάξης, η απελευθέρωσή της από τα καπιταλιστικά δεσμά, είναι πάνω από την αφηρημένη τέχνη. Η τέχνη στέκεται δυναμικά μεν στο εποικοδόμημα και αυτό αντανακλά την οικονομική βάση της κοινωνίας. Οι λαϊκοί θεσμοί ολοκληρώνονται σε μιαν άλλη κοινωνία. (Από το «στον καθένα σύμφωνα με την εργασία του» «στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του»). Είναι πρωτοπόροι στον αγώνα για καλύτερες συνθήκες εργασίας, χωρίς όμως αυταπάτες για «μερεμέτια» στον καπιταλισμό. Το πείσμα τους αναφέρεται στο ότι τα κατάφεραν με την επιμονή τους και τον αγώνα τους («στο πρώτο πάτωμα αράδιασαν τις γλάστρες τα λουλούδια») να έχουν μικρές και μεγάλες κατακτήσεις (8ωρο, ασφάλιση, πενθήμερο). Οι γλάστρες με τα λουλούδια, τα πουλιά, ο ήλιος είναι η ομορφιά του αγώνα. Ο αγώνας για την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας κρύβει πολλούς κινδύνους. Κάθε επαναστάτης θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του αφού υποτάσσει τον καθημερινό αγώνα για την επιβίωση στη συλλογική προσπάθεια των συντρόφων της τάξης του. Αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες και τα πισωγυρίσματα της ταξικής πάλης με καρτερικότητα και μαχητικότητα. Δεν έχει την αυταπάτη ότι η αστική τάξη θα του χαρίσει τον παράδεισο, ούτε μπορεί να’ χει εμπιστοσύνη στους μηχανισμούς της. Η ανταμοιβή των οικοδόμων είναι η ολοκλήρωση του έργου τους, η οικοδόμηση της νέας κοινωνίας που εκλαμβάνεται σαν μια διαρκής, αέναη προσπάθεια. Το κτίριο που με κόπο χτίζουν «ανεβαίνει ψηλά και κυριεύει τον ουρανό» υποδηλώνει τη μεγάλη ηθική ικανοποίηση που κερδίζουν με τη σκέψη στραμμένη προς τον τελικό στόχο, την ολοκλήρωση της προσπάθειας και του δημιουργήματός τους, δηλαδή την τελική νίκης της τάξης τους, της εργατικής τάξης, γιατί τον κόσμο τον φτιάχνουν οι άνθρωποι που εργάζονται και όχι αυτοί που καταληστεύουν τον ιδρώτα δηλαδή την υπεραξία των συνανθρώπων τους. Σε τελευταία ανάλυση για το σοσιαλισμό- κομμουνισμό.. Επιπρόσθετη ανάλυση- αποσυμβολοποίηση σημείων - «η σκαλωσιά δεν είναι μια πλατεία για γιορτές, εκεί είναι λάσπη κι άνεμος και χιόνι, τα χέρια που ματώνουν». «Εκεί δεν είναι πάντα φρέσκο το ψωμί, πάντα ο καφές ζεστός δεν είναι». Ο ποιητής μιλά ουσιαστικά για τις σκληρές συνθήκες εργασίας της εργατικής τάξης, ειδικά των χειρωνακτών εργατών, αλλά και για τις δυσκολίες εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού και ότι αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα της σκληρής δουλειάς των ανθρώπων που εργάζονται. Ειδικά σήμερα που ζουν τις συνέπειες της βαθιάς οικονομικής κρίσης, που η ανεργία μαστίζει τον κλάδο, η κατάσταση που περιγράφεται με τους στίχους αυτούς μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για να πλησιάσουν οι μαθητές πιο εύκολα τους συμβολισμούς του ποιητή. - «Όλοι οι άνθρωποι εδώ δεν είναι κι ήρωες. Και πάντοτες πιστοί δεν είναι οι φίλοι.» Οι στίχοι αυτοί που έχουν αφαιρεθεί από το σχολικό βιβλίο θα μπορούσαν να φέρουν σε επαφή τους μαθητές με έννοιες όπως τη συνδικαλιστική οργάνωση των εργατών, την οργάνωση και την περιφρούρηση των αγώνων, την αντιμετώπισή τους από τους εργοδοτικούς μηχανισμούς κλπ. Μέσα στους εργάτες υπάρχουν παλινωδίες, συνεργασία με τον ταξικό εχθρό, φόβος, προδοσία κτλ. Αυτά άλλωστε είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις δυσκολίες της ταξικής πάλης. Σχετικά με την απουσία των τριών τελευταίων στίχων Μέσα σε κάθε τούβλο μια καρδιά χτυπάει/ Κι η οικοδομή ανεβαίνει και ψηλώνει/ Ψηλώνει μες στον ιδρώτα και στο αίμα. Το τούβλο είναι κάθε στέρεη προσπάθεια ενός διαρκούς πολέμου με την αστική τάξη. Ο ιδρώτας και το αίμα ως σύμβολα της εργατικής τάξης υποδηλώνουν τη νόμιμη ταξική βία της απέναντι στους εκμεταλλευτές της. Όλα τα παραπάνω υποδηλώνουν ταυτόχρονα και τη δυσκολία, τις θυσίες, τα πισωγυρίσματα στην εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας, μέχρι του σημείου όπου ο άνθρωπος θα περάσει από το βασίλειο της αναγκαιότητας στο βασίλειο της ελευθερίας. Συμπέρασμα Με βάση όλα όσα σημειώθηκαν πρωθύστερα, μπορούμε βάσιμα να σημειώσουμε ότι είναι υποχρέωση του εκπαιδευτικού, πέρα κι έξω από τις οδηγίες του Αναλυτικού Προγράμματος, με το ποίημα Οι χτίστες αλλά και σε παρόμοιες περιπτώσεις, πέρα από την αισθητική απόλαυση, να αποκαλύψει στους μικρούς μαθητές τις σχέσεις αλληλεξάρτησης που υπάρχουν στη ζωή και στον κόσμο και να τους βοηθήσει έτσι ώστε αυτοί να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα στην οποία ενυπάρχει η ενότητα και η διαφορετικότητά της. Να παρουσιάσει το έργο του επαναστάτη ποιητή αντικειμενικά, να μην τον περιθωριοποιήσει και να δώσει στους μαθητές του όλα εκείνα τα εφόδια έτσι ώστε να γίνουν αυτοί οι συγγραφείς, με την έννοια να δώσουν πραγματική υπόσταση στο λογοτεχνικό κείμενο διαπαιδαγωγώντας τους, και μέσα από το έργο του Χικμέτ, στην αξία του αγώνα για μια καλύτερη κοινωνία. Βιβλιογραφία • ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΟΥ Β., ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΗΣΗ, ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΟΕΒΔ, 1999 • APPLE M., Ιδεολογία και αναλυτικά, προγράμματα, εκδ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ, ΑΘΗΝΑ, 1986 • ΓΚΙΚΑΣ Σ., Θεωρίες Λογοτεχνίας, Αθήνα, GUTENBERG, 1995 • ΙΩΑΝΝΑΤΟΥ Α., Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, περιοδ. ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, τ.4 • ΜΕΡΑΚΛΗΣ Μ. Τι είναι λαϊκή λογοτεχνία, έκδοση του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, 1988 • ΜΩΡΑΙΤΗΣ Γ.Κ: Η διδασκαλία της ελληνικής λογοτεχνίας και φιλολογίας στην ελληνική εκπαίδευση, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, 1982, • ΜΩΡΑΙΤΗΣ Γ.Κ., Ο Παλαμάς που δε διδάσκεται στην εκπαίδευση, εκδ. ΠΑΠΑΔΗΜΑ 2001 • ΠΕΣΚΕΤΖΗ Μ., ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ και νεοελληνική κριτική, Σαβάλλας, ΑΘΗΝΑ, 2004 • PISA, Programme for International Student Assemment, OOSA- PISA, ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΑΘΗΝΑ, 2007 • ΡΙΤΣΟΣ Γ., Για τη ζωή και την τέχνη, συζήτηση με τους δημοσιογράφους του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ, 1987 • Μόσχα, 1955, Ναζίμ Χικμέτ, Ποιήματα , Πρόλογος και Απόδοση Γιάννη Ρίτσου, Κέδρος 2006, 22η έκδοση • ΥΠΕΠΘ- ΠΙ, ΛΕΞΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ, ΟΕΔΒ, 2005 • ΥΠΕΠΘ- ΠΙ- ΟΕΔΒ, ΓΛΩΣΣΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, ΑΘΗΝΑ, 2014 Αναλυτικά προγράμματα σπουδών • ΦΕΚ 303/Β΄, τ. Α΄: ΔΕΠΠΣ της ελληνικής γλώσσας για το Δημοτικό Σχολείο, Αθήνα, Υπουργείο Παιδείας- Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003 • ΦΕΚ 303/Β΄, ΔΕΠΠΣ Νεοελληνικής Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο, ΥΠΕΠΘ- ΠΙ, 2003