ΔΔ6: Κοινωνιολογία της Οικογένειας και του Γάμου: Θρησκευτικοί- Πολιτικοί Γάμοι και Επίπεδο Εκπαίδευσης στο Δήμο Περιστερίου
3.3.1. Θρησκευτικοί και πολιτικοί γάμοι
Ενώ στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ο πολιτικός γάμος αποτελούσε εδώ και δεκαετίες τον βασικό τύπο, στην Ελλάδα η πολιτεία εκχωρούσε τις αρμοδιότητές της για το θέμα αυτό στην Εκκλησία, καθιερώνοντας την ιερολογία ως το μόνο τρόπο τέλεσης γάμου. Από το 863 μ.Χ. μέχρι το 1982, οι Έλληνες ορθόδοξοι γνώριζαν έτσι, μόνο μία μορφή τέλεσης γάμου, που ήταν ο θρησκευτικός.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ - ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ ΣΕ ΑΘΗΝΑ- ΠΕΙΡΑΙΑ- ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΑΘΗΝΑ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΘΡΗΣΚ. ΠΟΛΙΤ. ΘΡΗΣΚ. ΠΟΛΙΤ. ΘΡΗΣΚ. ΠΟΛΙΤ. Σύνολο
2004 4.383 300 1.048 23 1.754 360 7.868
2003 5.841 306 1.329 244 2.029 328 10.077
2002 6.764 488 1.227 228 2.016 355 11.078
2001 6.058 542 1.338 199 2.142 334 10.613
2000 5.586 610 1.213 160 1.956 238 9.763
28.632 2.246 6.155 854 9.897 1.615 49.399
30.878 7.009 11.512 49.399
Θρησκ. 44.684
Πολιτ. 4.715
Πηγή: εφημ. Ελευθεροτυπία, 9-4-2005
Με βάση τον πίνακα 1 προκύπτει ότι στο σύνολο των 49.399 γάμων, οι θρησκευτικοί ανέρχονται σε 44.684 που αποτελούν το 90,5% και οι πολιτικοί σε 4.715 και 9.5% επί του συνόλου. Πιο συγκεκριμένα στο Δήμο Αθηναίων οι θρησκευτικοί γάμοι ανέρχονται 28.632 που αποτελούν το 92,7% και οι πολιτικοί σε 2.246 και 7,3%. Στον Πειραιά οι θρησκευτικοί γάμοι ανέρχονται σε 6.155 και 87,8% και οι πολιτικοί σε 854 και 12,2%. Τέλος στη Θεσσαλονίκη οι θρησκευτικοί γάμοι είναι 9.897 και αποτελούν το 86%, ενώ οι πολιτικοί σε 1.615 και 14%.
Όπως γίνεται φανερό από τον παραπάνω πίνακα, η προτίμηση του θρησκευτικού γάμου είναι συντριπτική έναντι του πολιτικού. Αν υποθέσουμε ότι στην επαρχία τα ποσοστά υπέρ του θρησκευτικού γάμου θα είναι ακόμη πιο αυξημένα εξαιτίας των ισχυρών ηθικοθρησκευτικών αξιών, τότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του μεγαλύτερου μέρους του ενήλικα πληθυσμού της χώρας, αναγνωρίζονται ως δεσπόζουσες αναφορικά με την αναγνώριση και τέλεση μιας κορυφαίας νομικής και κοινωνικής πράξης, όπως είναι η σύναψη του γάμου. Πώς όμως συνδέεται η επιλογή του τύπου γάμου (θρησκευτικού ή πολιτικού) σε σχέση με το εκπαιδευτικό επίπεδο και το φύλο σε μια συγκροτημένη αστική περιοχή; Το θέμα αυτό θα το παρακολουθήσουμε με βάση τους θρησκευτικούς και πολιτικούς γάμους που δηλώθηκαν στο ληξιαρχείο Περιστερίου για το έτος 2000 και παρουσιάζονται στον πίνακα 2:
ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ - ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, ΕΤΟΣ 2000
Αγράμματος Γνωρίζει Γραφή
και Ανάγνωση Απόφοιτος
Γυμνασίου Απόφοιτος
Λυκείου Πτυχίο
ΤΕΙ-ΑΕΙ Δε
δήλωσαν ΣΥΝΟΛΟ
Θρησκευτικοί 6 68 104 273 93 394 938
Πολιτικοί 24 98 42 4 168
ΣΥΝΟΛΟ 6 92 202 273 135 398 1.106
Πηγή: Ληξιαρχείο Δ. Περιστερίου, επεξεργασία στοιχείων
Όπως διαφαίνεται από τον πίνακα 2, η συντριπτική πλειοψηφία των νυμφευμένων προτιμούν το θρησκευτικό γάμο. Πιο συγκεκριμένα, για το έτος 2000 δηλώθηκαν 1.106 γάμοι, εκ των οποίων οι 938 ήταν θρησκευτικοί (ποσοστό 84,8%) και οι 168 πολιτικοί (ποσοστό 15,2%). Όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο θα μπορούσαμε να σημειώσουμε τα εξής: α) Ένα μεγάλο μέρος των νυμφευμένων με θρησκευτικό γάμο δε δηλώνει εκπαιδευτικό επίπεδο κατά την τέλεση του Γάμου (394 άτομα και ποσοστό 42%), ενώ μόλις 4 που τέλεσαν πολιτικό γάμο (ποσοστό 2,4%). Ως ερμηνεία της παράλειψης αυτής μπορεί να εκληφθεί το γεγονός ότι οι ιερείς που τελούν το μυστήριο του γάμου δε θεωρούν απαραίτητο να συμπληρώσουν το εκπαιδευτικό επίπεδο, αν κι αυτό αναγράφεται στο ειδικό έντυπο της πράξης γάμου. Αντίθετα, το εκπαιδευτικό επίπεδο καταγράφεται από τους διοικητικούς υπαλλήλους στο αντίστοιχο έντυπο του Δήμου. Γι’ αυτό το λόγο, ο προσδιορισμός του επιπέδου εκπαίδευσης σε σχέση με το είδος του τελεσθέντος γάμου θα γίνει μόνο στο σύνολο των δηλωθέντων εκπαιδευτικών επιπέδων. Έτσι και με βάση τα στοιχεία που συλλέχθηκαν από το Ληξιαρχείο του Δήμου Περιστερίου (Ιούνιος 2002) προκύπτουν τα εξής: Στο σύνολο των 708 νυμφευμένων όπου δηλώθηκε η εκπαιδευτική ιδιότητα, η μεγάλη συγκέντρωση παρατηρείται στους «Αποφοίτους Μέσης Εκπαίδευσης» (273 και ποσοστό 38,6%). Ακολουθούν οι «Απόφοιτοι Γυμνασίου» (202 και 28,5%), οι «Πτυχιούχοι ΑΕΙ- ΤΕΙ» (135 και 19,1%), όσοι «Γνωρίζουν Ανάγνωση και Γραφή» 92 και 8,3% και τέλος οι «Αγράμματοι» σε 6 και 0,54%. Εάν τώρα ομαδοποιούσαμε τις δυο τελευταίες υποκατηγορίες προκύπτει ότι οι «Υποεκπαιδευμένοι» (Αγράμματοι» και «Γνωρίζουν Γραφή και Ανάγνωση») ανέρχονται σε 98 και αποτελούν το 8,9% επί του συνόλου.
Σημαντικές διαφοροποιήσεις όμως παρατηρούνται εάν γίνει ο προσδιορισμός του δείκτη εκπαίδευσης σε κάθε έναν από τους δυο τύπους γάμων. Στους 544 νυμφευθέντες με θρησκευτικό γάμο, οι Απόφοιτοι Λυκείου ανέρχονται σε 273 και ποσοστό 50,2%, οι Απόφοιτοι Γυμνασίου σε 104 και 19,1%, οι Πτυχιούχοι ΑΕΙ-ΤΕΙ σε 93 και 18% και τέλος, η κατηγορία των Υποεκπαιδευμένων σε 74 και 13,6%. Στην περίπτωση των τελεσθέντων πολιτικών γάμων, κυριαρχούν οι απόφοιτοι της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, 98 και ποσοστό 59,7%, ενώ ακολουθούν οι απόφοιτοι ΑΕΙ- ΤΕΙ, 42 και 25,6% και οι υποεκπαιδευμένοι σε 24 και 14,6%. Ένα ιδιαίτερο στοιχείο που προκύπτει από τον πίνακα 2, σχετίζεται με το γεγονός ότι δεν υπάρχει κανένας από τους «Αποφοίτους Λυκείου» γεγονός το οποίο μάλλον ερμηνεύεται από τις ιδιαιτερότητες της τέλεσης αυτού του γάμου. Πιο ασφαλή συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε εάν συσχετισθεί ο δείκτης εκπαίδευσης ανάλογα με το φύλο.
ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΥΛΟ
Αγράμματος Γνωρίζει
Γραφή και
Ανάγνωση Απόφοιτος
Γυμνασίου Απόφοιτος
Λυκείου Πτυχίο
ΤΕΙ- ΑΕΙ Δε
δήλωσαν ΣΥΝ.
ΑΝΔΡΕΣ 3 39 54 129 47 197 469
ΓΥΝΑΙΚΕΣ 3 29 50 144 46 197 469
ΣΥΝΟΛΟ 6 68 104 273 93 394 938
Πηγή: Ληξιαρχείο Δ. Περιστερίου, επεξεργασία στοιχείων
Σύμφωνα με τον πίνακα 3, στους 544 νυμφευθέντες με θρησκευτικό γάμο, στην πολυπληθέστερη κατηγορία των «Αποφοίτων Λυκείου» υπερτερούν οι Γυναίκες (144 και 52,7% στο εσωτερικό της κατηγορίας) έναντι των Ανδρών (129 και 47,3%). Σχεδόν απόλυτη ισορροπία παρατηρείται ανάμεσα στα φύλα στους «αποφοίτους των ΑΕΙ-ΤΕΙ» (Α=47 και 50,5%, Γ=46 και 49,5%), ενώ οι Άνδρες υπερτερούν έναντι των Γυναικών, τόσο στους «Αποφοίτους Γυμνασίου» (54 και 51,9% έναντι 50 και 48,1%), όσο και στους «Υποεκπαιδευμένους» («Αγράμματοι» και «Γνωρίζοντες Γραφή και Ανάγνωση») με 42 και 56,7% έναντι 32 και 43,2% αντίστοιχα).
Αναφορικά με τους νυμφευθέντες με πολιτικό γάμο, το φύλο και το επίπεδο εκπαίδευσης διαφαίνεται στον παρακάτω πίνακα:
ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΥΛΟ
Αγράμματος Γνωρίζει
Γραφή και
Ανάγνωση Απόφοιτος
Γυμνασίου Απόφοιτος
Λυκείου Πτυχίο
Ανώτατης
Σχολής Δε
δήλωσαν ΣΥΝΟΛΟ
ΑΝΔΡΕΣ 10 52 20 2 84
ΓΥΝΑΙΚΕΣ 14 46 22 2 84
ΣΥΝΟΛΟ 24 98 42 4 168
Πηγή: Ληξιαρχείο Δ. Περιστερίου, επεξεργασία στοιχείων
Σε σύνολο 164 (168-4) περιπτώσεων στην μεγαλύτερη κατηγορία των «Αποφοίτων Γυμνασίου» κυριαρχούν οι Άνδρες, 52 και 53,1% έναντι των Γυναικών με 46 και 46,4%. Ακολουθούν, η κατηγορία των «Πτυχιούχων ΑΕΙ-ΤΕΙ» με σχεδόν ίδια ποσοστά (Α=20 και 47,6%, Γ=22 και 52,4%), ενώ στην κατηγορία των «Υποεκπαιδευμένων» οι Γυναίκες έχουν μια μικρή υπεροχή (14 και 58,3% έναντι 10 και 41,6% των Ανδρών). Με βάση τα παραπάνω μπορούν να εξαχθούν ορισμένα συμπεράσματα:
Τα υψηλά ποσοστά επιλογής του θρησκευτικού γάμου έναντι του πολιτικού (84,5% και 15,2%) εκφράζουν τη βαθιά πίστη στις ηθικοθρησκευτικές αξίες στις οποίες αναζητούνται οι «εγγυήσεις» εκείνες για τη σύμπτωση και την αρμονία της συμβίωσης ανάμεσα στον άνδρα και στη γυναίκα. Αντίθετα, ο πολιτικός γάμος δε φαίνεται να συγκινεί, παρόλο που η θέσπισή του στα μέσα της δεκαετίας του ’80, αποτέλεσε ένα αξιοσημείωτο γεγονός, με ευρύτερη σημασία για την αναπαραγωγή του πληθυσμού. Πρέπει, επίσης, να σημειωθεί, ότι το μέγεθος των πολιτικών γάμων δεν εκφράζει πάντοτε και μια αντίστοιχη ιδεολογία και στάση ζωής απέναντι στο θρησκευτικό φαινόμενο. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, ο πολιτικός γάμος είναι «γάμος από ανάγκη». Σύμφωνα με τους υπαλλήλους του Ληξιαρχείου του Δήμου Περιστερίου, ο πολιτικός γάμος επιλέγεται στις κάτωθι περιπτώσεις: α) Όταν ο ένας εκ των δύο νυμφευμένων είναι αλλοδαπός β) όταν είναι ηλικιωμένοι γ) όταν παντρεύονται για δεύτερη φορά δ) όταν κάνουν κάποια αγορά για να τύχουν των προβλεπόμενων φοροαπαλλαγών ή άλλων ελαφρύνσεων ε) νέα ζευγάρια και στ) όταν η γυναίκα μένει έγκυος και δεν προλαβαίνει το ζευγάρι να ετοιμάσει το θρησκευτικό γάμο. Αλλά κι από τη στιγμή που συνάπτεται ο πολιτικός γάμος αρκετά ζευγάρια προγραμματίζουν ή έχουν ήδη προγραμματίσει τη σύναψη και θρησκευτικού γάμου σε εύθετο χρόνο. Αυτό αποδεικνύεται κι από τους 45 διπλούς γάμους που για έτος 2000 δηλώθηκαν στο Δήμο Περιστερίου. Γενικότερα, θα σημειώναμε ότι η υπεροχή του θρησκευτικού γάμου εκφράζει σε σημαντικό βαθμό τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις παραδοσιακές κοινωνίες. Παρόλο τον εξαστισμό και τη σχετική εκβιομηχάνιση που χαρακτηρίζει την ανάπτυξη του γεωγραφικού χώρου που περικλείει το Δήμο Περιστερίου, ο χαρακτήρας των κοινωνικών σχέσεων, οι κώδικες συμπεριφοράς κλπ. παραμένουν σε σημαντικό βαθμό επηρεασμένες από τις δεσπόζουσες κοινωνικές δομές που ενυπάρχουν στην ελληνική κοινωνία. Η διατήρηση της θρησκευτικότητας στην κοινωνική αναγνώριση μιας νομικής και κοινωνικής πράξης, όπως είναι ο γάμος, φαίνεται να επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό όλα τα κοινωνικά στρώματα ανεξάρτητα εκπαιδευτικού επιπέδου και κοινωνικής θέσης.
3.3.2. Διαζύγια
Μπορεί η σύναψη του Γάμου να αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός για ένα ζευγάρι και να αντιστοιχεί σε μια «διαβατήρια λειτουργία» με σκοπό τη δημιουργία της οικογένειας, αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι σφραγίζει το πέρασμα σε μια φάση κοινωνικής ωριμότητας του άντρα και της γυναίκας. Στο Δήμο Περιστερίου παρουσιάζεται έντονο το φαινόμενο της κρίσης της οικογένειας με έκφρασή του τον αυξανόμενο αριθμό διαζυγίων, ιδίως κατά την τελευταία δεκαπενταετία. Πιο συγκεκριμένα, κατά το έτος 2000 δηλώθηκαν ότι διαλύθηκαν 213 γάμοι. Ο παραπάνω αριθμός διαζυγίων μπορεί να παραπλανήσει, όμως, αν συσχετισθεί με τους 553 θρησκευτικούς και πολιτικούς γάμους που δηλώθηκαν για την ίδια περίοδο. Στην πραγματικότητα, οι δικαστικές αποφάσεις για τα παραπάνω διαζύγια δεν εκδόθηκαν μόνο το 2000, αλλά μπορεί και πιο πριν (μέχρι το πολύ 4 χρόνια καθυστέρηση). Απλά, το έτος 2000 δηλώθηκε η διάλυση του γάμου. Παρόλα αυτά, η σχέση 1 προς 2,5 ανάμεσα στα εκδοθέντα διαζύγια και στους τελεσθέντες γάμους που δηλώθηκαν για την ίδια περίοδο, όσο και να μην αντικατοπτρίζει τις πραγματικές διαστάσεις αυτής της σχέσης, αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό φαινόμενο.
Με βάση τα στοιχεία που συλλέχθηκαν από το Ληξιαρχείο και το Δημοτολόγιο του Δήμου Περιστερίου για τους διαλυθέντες γάμους που δηλώθηκαν για το έτος 2000 δεν μπορεί να γίνει συσχέτιση με το εκπαιδευτικό επίπεδο, παρά μόνο με το έτος της σύναψής τους. Κωδικοποιώντας τα στοιχεία αυτά ανά δεκαετία προκύπτουν τα εξής:
ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΙΑΖΥΓΙΩΝ ΔΗΛΩΘΕΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ 2000 ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΑΝΑ ΕΤΟΣ ΚΑΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ
’90 ’80 ’70 ’60 ’50 ’40
1999- 1990- 7 1980- 5 1970- 3 1960 1950
1998- 4 1989- 11 1979- 3 1969- 6 1959- 2 1949
1997- 6 1988- 3 1978- 5 1968- 1 1958 1948- 1
1996- 4 1987- 11 1977- 6 1967- 1 1957 1947
1995- 9 1986- 7 1976- 5 1966- 1 1956- 1 1946
1994- 10 1985- 11 1975- 6 1965- 2 1955- 1 1945
1993- 14 1984- 9 1974- 5 1964 1954 1944
1992- 7 1983- 8 1973- 1 1963 1953 1943
1991- 15 1982- 9 1972- 2 1962 1952 1942
1981- 6 1971- 3 1961- 1 1951 1941- 1
69 82 41 15 4 2
Μ. Ό. 8,6 8,2 4,1 2,1 1,3 1
Πηγή: Ληξιαρχείο Δ. Περιστερίου, επεξεργασία στοιχείων
Όπως διαφαίνεται από τον πίνακα 5, η πιο μεγάλη συγκέντρωση παρατηρείται όταν η τέλεση του γάμου γίνεται τη δεκαετία του ’80. Πιο συγκεκριμένα τη δεκαετία αυτή εκδόθηκαν 82 διαζύγια που αποτελούν το 38,5% επί του συνόλου. Ακολουθούν, η δεκαετία του ’90 με 69 διαζύγια και 32,4%, του ’70 με 15 και 7%, του ’50 με 4 και 1,9% και, τέλος, η δεκαετία του ’40 με 2 και 0,9%. Όμως, η δεκαετία του ’90 πρέπει να θεωρείται ως η πολυπληθέστερη γιατί εκλείπουν τα έτη 1999 και 2000, εφόσον βέβαια θεωρηθεί ότι θα δηλωθούν τα επόμενα χρόνια τα εκδοθέντα διαζύγια σε ανάλογα ποσοστά. Η παραπάνω παρατήρηση αποδεικνύεται αν πάρουμε υπόψη και το μέσο όρο διαζυγίων ανά δεκαετία. Έτσι για τη δεκαετία του ’90 ο μ.ό. για κάθε χρόνο ανέρχεται σε 8,6 διαζύγια, τη δεκαετία του ’80 σε 8,2, τη δεκαετία ’70 σε 4,1, του ’ 60 σε 2,1, του ’50 σε 1,3 και του ’40 σε 1. Αναφορικά, τώρα με το έτος, η πιο μεγάλη συγκέντρωση παρατηρείται το 1991 με 15 διαζύγια που αποτελούν το 21,7% της δεκαετίας και το 1993 με 14 διαζύγια και 20,3%. Συνολικά αυτά τα δυο έτη δηλώνονται 29 διαζύγια που αποτελούν το 42% της δεκαετίας του ’90 και το 13,6% επί του συνόλου.
Συμπέρασμα
Οι παραπάνω παρατηρήσεις αποκτούν σημασία όταν τοποθετηθούν ως σημεία αναφοράς για τις επιμέρους αναλύσεις που θα επιχειρήσουμε στα επόμενα κεφάλαια. Αποτελούν στοιχεία που συμπληρώνουν την εικόνα της δομής και τη λειτουργίας της οικογένειας στη σύγχρονη εποχή και η οποία από ό,τι φαίνεται παύει να στηρίζεται στον οικονομικό και σεξουαλικό εκβιασμό, ιδίως ή κατ’ αποκλειστικότητα από τον άνδρα. Ο αυξανόμενος αριθμός διαζυγίων αποτελεί μέρος της κρίσης της σύγχρονης οικογένειας και επιφέρει σημαντικές επιδράσεις στα μέλη της, τόσο πριν την έκδοση του διαζυγίου, όσο και μετά. Κύρια έκφραση για την πρώτη περίπτωση αποτελούν οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και για τη δεύτερη ο αυξανόμενος αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών. Συνδέεται έμμεσα με το ζήτημα της ανεργίας και ιδιαίτερα της ανεργίας των γυναικών που μετά από χρόνια γάμου και την πλήρη εξάρτηση από το εισόδημα του συζύγου καλούνται να αντιμετωπίσουν τα οξυμένα προβλήματα, όχι μόνο της εισόδου στην αγορά εργασίας αλλά της ανατροφής και της κοινωνικοποίησης των παιδιών, της φροντίδας των ηλικιωμένων κλπ. Από την άλλη πλευρά, η επιλογή του γάμου ως νομικής πράξης που ευλογείται και προστατεύεται από τα σημαινόμενα του ορθόδοξου χριστιανικού βιώματος, δε φαίνεται ότι αρκούν για την προστασία αυτής της πράξης. Οι έντονες ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, τα φαινόμενα εγκατάλειψης της οικογένειας που παρατηρούνται ολοένα και περισσότερο, εκφράζουν από τη μια το επίπεδο των σχέσεων μέσα στο ζευγάρι αλλά και τη σχετική χειραφέτηση της γυναίκας από το πατροπαράδοτο ηθικοθρησκευτικό πλαίσιο με το οποίο από την αρχή στηρίχθηκε ο γάμος. Μέσα στα πλαίσια αυτά το εκπαιδευτικό επίπεδο εκλαμβάνεται ως σημαντικός παράγοντας που μπορεί να ερμηνεύσει αυτή την πραγματικότητα τόσο σε σχέση με τις δυνατότητες ρύθμισης των προβλημάτων που απορρέουν από την πράξη ενός γάμου, όσο και κατά τη διάλυσή του, όταν κι εφόσον αυτή πραγματοποιηθεί. Ο κοινωνικός αποκλεισμός με τη σειρά του μπορεί να ερμηνευτεί, ως εκείνη η παράμετρος που εμφανίζεται στις παραπάνω καταστάσεις και καθιστά, ιδίως τις γυναίκες και τα παιδιά, ευάλωτους σε ένα ανταγωνιστικό κοινωνικό περιβάλλον σε σχέση με το δικαίωμα στην εργασία, στη μόρφωση κλπ.
Ενώ στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ο πολιτικός γάμος αποτελούσε εδώ και δεκαετίες τον βασικό τύπο, στην Ελλάδα η πολιτεία εκχωρούσε τις αρμοδιότητές της για το θέμα αυτό στην Εκκλησία, καθιερώνοντας την ιερολογία ως το μόνο τρόπο τέλεσης γάμου. Από το 863 μ.Χ. μέχρι το 1982, οι Έλληνες ορθόδοξοι γνώριζαν έτσι, μόνο μία μορφή τέλεσης γάμου, που ήταν ο θρησκευτικός.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ - ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ ΣΕ ΑΘΗΝΑ- ΠΕΙΡΑΙΑ- ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΑΘΗΝΑ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΘΡΗΣΚ. ΠΟΛΙΤ. ΘΡΗΣΚ. ΠΟΛΙΤ. ΘΡΗΣΚ. ΠΟΛΙΤ. Σύνολο
2004 4.383 300 1.048 23 1.754 360 7.868
2003 5.841 306 1.329 244 2.029 328 10.077
2002 6.764 488 1.227 228 2.016 355 11.078
2001 6.058 542 1.338 199 2.142 334 10.613
2000 5.586 610 1.213 160 1.956 238 9.763
28.632 2.246 6.155 854 9.897 1.615 49.399
30.878 7.009 11.512 49.399
Θρησκ. 44.684
Πολιτ. 4.715
Πηγή: εφημ. Ελευθεροτυπία, 9-4-2005
Με βάση τον πίνακα 1 προκύπτει ότι στο σύνολο των 49.399 γάμων, οι θρησκευτικοί ανέρχονται σε 44.684 που αποτελούν το 90,5% και οι πολιτικοί σε 4.715 και 9.5% επί του συνόλου. Πιο συγκεκριμένα στο Δήμο Αθηναίων οι θρησκευτικοί γάμοι ανέρχονται 28.632 που αποτελούν το 92,7% και οι πολιτικοί σε 2.246 και 7,3%. Στον Πειραιά οι θρησκευτικοί γάμοι ανέρχονται σε 6.155 και 87,8% και οι πολιτικοί σε 854 και 12,2%. Τέλος στη Θεσσαλονίκη οι θρησκευτικοί γάμοι είναι 9.897 και αποτελούν το 86%, ενώ οι πολιτικοί σε 1.615 και 14%.
Όπως γίνεται φανερό από τον παραπάνω πίνακα, η προτίμηση του θρησκευτικού γάμου είναι συντριπτική έναντι του πολιτικού. Αν υποθέσουμε ότι στην επαρχία τα ποσοστά υπέρ του θρησκευτικού γάμου θα είναι ακόμη πιο αυξημένα εξαιτίας των ισχυρών ηθικοθρησκευτικών αξιών, τότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του μεγαλύτερου μέρους του ενήλικα πληθυσμού της χώρας, αναγνωρίζονται ως δεσπόζουσες αναφορικά με την αναγνώριση και τέλεση μιας κορυφαίας νομικής και κοινωνικής πράξης, όπως είναι η σύναψη του γάμου. Πώς όμως συνδέεται η επιλογή του τύπου γάμου (θρησκευτικού ή πολιτικού) σε σχέση με το εκπαιδευτικό επίπεδο και το φύλο σε μια συγκροτημένη αστική περιοχή; Το θέμα αυτό θα το παρακολουθήσουμε με βάση τους θρησκευτικούς και πολιτικούς γάμους που δηλώθηκαν στο ληξιαρχείο Περιστερίου για το έτος 2000 και παρουσιάζονται στον πίνακα 2:
ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ - ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, ΕΤΟΣ 2000
Αγράμματος Γνωρίζει Γραφή
και Ανάγνωση Απόφοιτος
Γυμνασίου Απόφοιτος
Λυκείου Πτυχίο
ΤΕΙ-ΑΕΙ Δε
δήλωσαν ΣΥΝΟΛΟ
Θρησκευτικοί 6 68 104 273 93 394 938
Πολιτικοί 24 98 42 4 168
ΣΥΝΟΛΟ 6 92 202 273 135 398 1.106
Πηγή: Ληξιαρχείο Δ. Περιστερίου, επεξεργασία στοιχείων
Όπως διαφαίνεται από τον πίνακα 2, η συντριπτική πλειοψηφία των νυμφευμένων προτιμούν το θρησκευτικό γάμο. Πιο συγκεκριμένα, για το έτος 2000 δηλώθηκαν 1.106 γάμοι, εκ των οποίων οι 938 ήταν θρησκευτικοί (ποσοστό 84,8%) και οι 168 πολιτικοί (ποσοστό 15,2%). Όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο θα μπορούσαμε να σημειώσουμε τα εξής: α) Ένα μεγάλο μέρος των νυμφευμένων με θρησκευτικό γάμο δε δηλώνει εκπαιδευτικό επίπεδο κατά την τέλεση του Γάμου (394 άτομα και ποσοστό 42%), ενώ μόλις 4 που τέλεσαν πολιτικό γάμο (ποσοστό 2,4%). Ως ερμηνεία της παράλειψης αυτής μπορεί να εκληφθεί το γεγονός ότι οι ιερείς που τελούν το μυστήριο του γάμου δε θεωρούν απαραίτητο να συμπληρώσουν το εκπαιδευτικό επίπεδο, αν κι αυτό αναγράφεται στο ειδικό έντυπο της πράξης γάμου. Αντίθετα, το εκπαιδευτικό επίπεδο καταγράφεται από τους διοικητικούς υπαλλήλους στο αντίστοιχο έντυπο του Δήμου. Γι’ αυτό το λόγο, ο προσδιορισμός του επιπέδου εκπαίδευσης σε σχέση με το είδος του τελεσθέντος γάμου θα γίνει μόνο στο σύνολο των δηλωθέντων εκπαιδευτικών επιπέδων. Έτσι και με βάση τα στοιχεία που συλλέχθηκαν από το Ληξιαρχείο του Δήμου Περιστερίου (Ιούνιος 2002) προκύπτουν τα εξής: Στο σύνολο των 708 νυμφευμένων όπου δηλώθηκε η εκπαιδευτική ιδιότητα, η μεγάλη συγκέντρωση παρατηρείται στους «Αποφοίτους Μέσης Εκπαίδευσης» (273 και ποσοστό 38,6%). Ακολουθούν οι «Απόφοιτοι Γυμνασίου» (202 και 28,5%), οι «Πτυχιούχοι ΑΕΙ- ΤΕΙ» (135 και 19,1%), όσοι «Γνωρίζουν Ανάγνωση και Γραφή» 92 και 8,3% και τέλος οι «Αγράμματοι» σε 6 και 0,54%. Εάν τώρα ομαδοποιούσαμε τις δυο τελευταίες υποκατηγορίες προκύπτει ότι οι «Υποεκπαιδευμένοι» (Αγράμματοι» και «Γνωρίζουν Γραφή και Ανάγνωση») ανέρχονται σε 98 και αποτελούν το 8,9% επί του συνόλου.
Σημαντικές διαφοροποιήσεις όμως παρατηρούνται εάν γίνει ο προσδιορισμός του δείκτη εκπαίδευσης σε κάθε έναν από τους δυο τύπους γάμων. Στους 544 νυμφευθέντες με θρησκευτικό γάμο, οι Απόφοιτοι Λυκείου ανέρχονται σε 273 και ποσοστό 50,2%, οι Απόφοιτοι Γυμνασίου σε 104 και 19,1%, οι Πτυχιούχοι ΑΕΙ-ΤΕΙ σε 93 και 18% και τέλος, η κατηγορία των Υποεκπαιδευμένων σε 74 και 13,6%. Στην περίπτωση των τελεσθέντων πολιτικών γάμων, κυριαρχούν οι απόφοιτοι της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, 98 και ποσοστό 59,7%, ενώ ακολουθούν οι απόφοιτοι ΑΕΙ- ΤΕΙ, 42 και 25,6% και οι υποεκπαιδευμένοι σε 24 και 14,6%. Ένα ιδιαίτερο στοιχείο που προκύπτει από τον πίνακα 2, σχετίζεται με το γεγονός ότι δεν υπάρχει κανένας από τους «Αποφοίτους Λυκείου» γεγονός το οποίο μάλλον ερμηνεύεται από τις ιδιαιτερότητες της τέλεσης αυτού του γάμου. Πιο ασφαλή συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε εάν συσχετισθεί ο δείκτης εκπαίδευσης ανάλογα με το φύλο.
ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΥΛΟ
Αγράμματος Γνωρίζει
Γραφή και
Ανάγνωση Απόφοιτος
Γυμνασίου Απόφοιτος
Λυκείου Πτυχίο
ΤΕΙ- ΑΕΙ Δε
δήλωσαν ΣΥΝ.
ΑΝΔΡΕΣ 3 39 54 129 47 197 469
ΓΥΝΑΙΚΕΣ 3 29 50 144 46 197 469
ΣΥΝΟΛΟ 6 68 104 273 93 394 938
Πηγή: Ληξιαρχείο Δ. Περιστερίου, επεξεργασία στοιχείων
Σύμφωνα με τον πίνακα 3, στους 544 νυμφευθέντες με θρησκευτικό γάμο, στην πολυπληθέστερη κατηγορία των «Αποφοίτων Λυκείου» υπερτερούν οι Γυναίκες (144 και 52,7% στο εσωτερικό της κατηγορίας) έναντι των Ανδρών (129 και 47,3%). Σχεδόν απόλυτη ισορροπία παρατηρείται ανάμεσα στα φύλα στους «αποφοίτους των ΑΕΙ-ΤΕΙ» (Α=47 και 50,5%, Γ=46 και 49,5%), ενώ οι Άνδρες υπερτερούν έναντι των Γυναικών, τόσο στους «Αποφοίτους Γυμνασίου» (54 και 51,9% έναντι 50 και 48,1%), όσο και στους «Υποεκπαιδευμένους» («Αγράμματοι» και «Γνωρίζοντες Γραφή και Ανάγνωση») με 42 και 56,7% έναντι 32 και 43,2% αντίστοιχα).
Αναφορικά με τους νυμφευθέντες με πολιτικό γάμο, το φύλο και το επίπεδο εκπαίδευσης διαφαίνεται στον παρακάτω πίνακα:
ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΥΛΟ
Αγράμματος Γνωρίζει
Γραφή και
Ανάγνωση Απόφοιτος
Γυμνασίου Απόφοιτος
Λυκείου Πτυχίο
Ανώτατης
Σχολής Δε
δήλωσαν ΣΥΝΟΛΟ
ΑΝΔΡΕΣ 10 52 20 2 84
ΓΥΝΑΙΚΕΣ 14 46 22 2 84
ΣΥΝΟΛΟ 24 98 42 4 168
Πηγή: Ληξιαρχείο Δ. Περιστερίου, επεξεργασία στοιχείων
Σε σύνολο 164 (168-4) περιπτώσεων στην μεγαλύτερη κατηγορία των «Αποφοίτων Γυμνασίου» κυριαρχούν οι Άνδρες, 52 και 53,1% έναντι των Γυναικών με 46 και 46,4%. Ακολουθούν, η κατηγορία των «Πτυχιούχων ΑΕΙ-ΤΕΙ» με σχεδόν ίδια ποσοστά (Α=20 και 47,6%, Γ=22 και 52,4%), ενώ στην κατηγορία των «Υποεκπαιδευμένων» οι Γυναίκες έχουν μια μικρή υπεροχή (14 και 58,3% έναντι 10 και 41,6% των Ανδρών). Με βάση τα παραπάνω μπορούν να εξαχθούν ορισμένα συμπεράσματα:
Τα υψηλά ποσοστά επιλογής του θρησκευτικού γάμου έναντι του πολιτικού (84,5% και 15,2%) εκφράζουν τη βαθιά πίστη στις ηθικοθρησκευτικές αξίες στις οποίες αναζητούνται οι «εγγυήσεις» εκείνες για τη σύμπτωση και την αρμονία της συμβίωσης ανάμεσα στον άνδρα και στη γυναίκα. Αντίθετα, ο πολιτικός γάμος δε φαίνεται να συγκινεί, παρόλο που η θέσπισή του στα μέσα της δεκαετίας του ’80, αποτέλεσε ένα αξιοσημείωτο γεγονός, με ευρύτερη σημασία για την αναπαραγωγή του πληθυσμού. Πρέπει, επίσης, να σημειωθεί, ότι το μέγεθος των πολιτικών γάμων δεν εκφράζει πάντοτε και μια αντίστοιχη ιδεολογία και στάση ζωής απέναντι στο θρησκευτικό φαινόμενο. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, ο πολιτικός γάμος είναι «γάμος από ανάγκη». Σύμφωνα με τους υπαλλήλους του Ληξιαρχείου του Δήμου Περιστερίου, ο πολιτικός γάμος επιλέγεται στις κάτωθι περιπτώσεις: α) Όταν ο ένας εκ των δύο νυμφευμένων είναι αλλοδαπός β) όταν είναι ηλικιωμένοι γ) όταν παντρεύονται για δεύτερη φορά δ) όταν κάνουν κάποια αγορά για να τύχουν των προβλεπόμενων φοροαπαλλαγών ή άλλων ελαφρύνσεων ε) νέα ζευγάρια και στ) όταν η γυναίκα μένει έγκυος και δεν προλαβαίνει το ζευγάρι να ετοιμάσει το θρησκευτικό γάμο. Αλλά κι από τη στιγμή που συνάπτεται ο πολιτικός γάμος αρκετά ζευγάρια προγραμματίζουν ή έχουν ήδη προγραμματίσει τη σύναψη και θρησκευτικού γάμου σε εύθετο χρόνο. Αυτό αποδεικνύεται κι από τους 45 διπλούς γάμους που για έτος 2000 δηλώθηκαν στο Δήμο Περιστερίου. Γενικότερα, θα σημειώναμε ότι η υπεροχή του θρησκευτικού γάμου εκφράζει σε σημαντικό βαθμό τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις παραδοσιακές κοινωνίες. Παρόλο τον εξαστισμό και τη σχετική εκβιομηχάνιση που χαρακτηρίζει την ανάπτυξη του γεωγραφικού χώρου που περικλείει το Δήμο Περιστερίου, ο χαρακτήρας των κοινωνικών σχέσεων, οι κώδικες συμπεριφοράς κλπ. παραμένουν σε σημαντικό βαθμό επηρεασμένες από τις δεσπόζουσες κοινωνικές δομές που ενυπάρχουν στην ελληνική κοινωνία. Η διατήρηση της θρησκευτικότητας στην κοινωνική αναγνώριση μιας νομικής και κοινωνικής πράξης, όπως είναι ο γάμος, φαίνεται να επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό όλα τα κοινωνικά στρώματα ανεξάρτητα εκπαιδευτικού επιπέδου και κοινωνικής θέσης.
3.3.2. Διαζύγια
Μπορεί η σύναψη του Γάμου να αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός για ένα ζευγάρι και να αντιστοιχεί σε μια «διαβατήρια λειτουργία» με σκοπό τη δημιουργία της οικογένειας, αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι σφραγίζει το πέρασμα σε μια φάση κοινωνικής ωριμότητας του άντρα και της γυναίκας. Στο Δήμο Περιστερίου παρουσιάζεται έντονο το φαινόμενο της κρίσης της οικογένειας με έκφρασή του τον αυξανόμενο αριθμό διαζυγίων, ιδίως κατά την τελευταία δεκαπενταετία. Πιο συγκεκριμένα, κατά το έτος 2000 δηλώθηκαν ότι διαλύθηκαν 213 γάμοι. Ο παραπάνω αριθμός διαζυγίων μπορεί να παραπλανήσει, όμως, αν συσχετισθεί με τους 553 θρησκευτικούς και πολιτικούς γάμους που δηλώθηκαν για την ίδια περίοδο. Στην πραγματικότητα, οι δικαστικές αποφάσεις για τα παραπάνω διαζύγια δεν εκδόθηκαν μόνο το 2000, αλλά μπορεί και πιο πριν (μέχρι το πολύ 4 χρόνια καθυστέρηση). Απλά, το έτος 2000 δηλώθηκε η διάλυση του γάμου. Παρόλα αυτά, η σχέση 1 προς 2,5 ανάμεσα στα εκδοθέντα διαζύγια και στους τελεσθέντες γάμους που δηλώθηκαν για την ίδια περίοδο, όσο και να μην αντικατοπτρίζει τις πραγματικές διαστάσεις αυτής της σχέσης, αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό φαινόμενο.
Με βάση τα στοιχεία που συλλέχθηκαν από το Ληξιαρχείο και το Δημοτολόγιο του Δήμου Περιστερίου για τους διαλυθέντες γάμους που δηλώθηκαν για το έτος 2000 δεν μπορεί να γίνει συσχέτιση με το εκπαιδευτικό επίπεδο, παρά μόνο με το έτος της σύναψής τους. Κωδικοποιώντας τα στοιχεία αυτά ανά δεκαετία προκύπτουν τα εξής:
ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΙΑΖΥΓΙΩΝ ΔΗΛΩΘΕΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ 2000 ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΑΝΑ ΕΤΟΣ ΚΑΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ
’90 ’80 ’70 ’60 ’50 ’40
1999- 1990- 7 1980- 5 1970- 3 1960 1950
1998- 4 1989- 11 1979- 3 1969- 6 1959- 2 1949
1997- 6 1988- 3 1978- 5 1968- 1 1958 1948- 1
1996- 4 1987- 11 1977- 6 1967- 1 1957 1947
1995- 9 1986- 7 1976- 5 1966- 1 1956- 1 1946
1994- 10 1985- 11 1975- 6 1965- 2 1955- 1 1945
1993- 14 1984- 9 1974- 5 1964 1954 1944
1992- 7 1983- 8 1973- 1 1963 1953 1943
1991- 15 1982- 9 1972- 2 1962 1952 1942
1981- 6 1971- 3 1961- 1 1951 1941- 1
69 82 41 15 4 2
Μ. Ό. 8,6 8,2 4,1 2,1 1,3 1
Πηγή: Ληξιαρχείο Δ. Περιστερίου, επεξεργασία στοιχείων
Όπως διαφαίνεται από τον πίνακα 5, η πιο μεγάλη συγκέντρωση παρατηρείται όταν η τέλεση του γάμου γίνεται τη δεκαετία του ’80. Πιο συγκεκριμένα τη δεκαετία αυτή εκδόθηκαν 82 διαζύγια που αποτελούν το 38,5% επί του συνόλου. Ακολουθούν, η δεκαετία του ’90 με 69 διαζύγια και 32,4%, του ’70 με 15 και 7%, του ’50 με 4 και 1,9% και, τέλος, η δεκαετία του ’40 με 2 και 0,9%. Όμως, η δεκαετία του ’90 πρέπει να θεωρείται ως η πολυπληθέστερη γιατί εκλείπουν τα έτη 1999 και 2000, εφόσον βέβαια θεωρηθεί ότι θα δηλωθούν τα επόμενα χρόνια τα εκδοθέντα διαζύγια σε ανάλογα ποσοστά. Η παραπάνω παρατήρηση αποδεικνύεται αν πάρουμε υπόψη και το μέσο όρο διαζυγίων ανά δεκαετία. Έτσι για τη δεκαετία του ’90 ο μ.ό. για κάθε χρόνο ανέρχεται σε 8,6 διαζύγια, τη δεκαετία του ’80 σε 8,2, τη δεκαετία ’70 σε 4,1, του ’ 60 σε 2,1, του ’50 σε 1,3 και του ’40 σε 1. Αναφορικά, τώρα με το έτος, η πιο μεγάλη συγκέντρωση παρατηρείται το 1991 με 15 διαζύγια που αποτελούν το 21,7% της δεκαετίας και το 1993 με 14 διαζύγια και 20,3%. Συνολικά αυτά τα δυο έτη δηλώνονται 29 διαζύγια που αποτελούν το 42% της δεκαετίας του ’90 και το 13,6% επί του συνόλου.
Συμπέρασμα
Οι παραπάνω παρατηρήσεις αποκτούν σημασία όταν τοποθετηθούν ως σημεία αναφοράς για τις επιμέρους αναλύσεις που θα επιχειρήσουμε στα επόμενα κεφάλαια. Αποτελούν στοιχεία που συμπληρώνουν την εικόνα της δομής και τη λειτουργίας της οικογένειας στη σύγχρονη εποχή και η οποία από ό,τι φαίνεται παύει να στηρίζεται στον οικονομικό και σεξουαλικό εκβιασμό, ιδίως ή κατ’ αποκλειστικότητα από τον άνδρα. Ο αυξανόμενος αριθμός διαζυγίων αποτελεί μέρος της κρίσης της σύγχρονης οικογένειας και επιφέρει σημαντικές επιδράσεις στα μέλη της, τόσο πριν την έκδοση του διαζυγίου, όσο και μετά. Κύρια έκφραση για την πρώτη περίπτωση αποτελούν οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και για τη δεύτερη ο αυξανόμενος αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών. Συνδέεται έμμεσα με το ζήτημα της ανεργίας και ιδιαίτερα της ανεργίας των γυναικών που μετά από χρόνια γάμου και την πλήρη εξάρτηση από το εισόδημα του συζύγου καλούνται να αντιμετωπίσουν τα οξυμένα προβλήματα, όχι μόνο της εισόδου στην αγορά εργασίας αλλά της ανατροφής και της κοινωνικοποίησης των παιδιών, της φροντίδας των ηλικιωμένων κλπ. Από την άλλη πλευρά, η επιλογή του γάμου ως νομικής πράξης που ευλογείται και προστατεύεται από τα σημαινόμενα του ορθόδοξου χριστιανικού βιώματος, δε φαίνεται ότι αρκούν για την προστασία αυτής της πράξης. Οι έντονες ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, τα φαινόμενα εγκατάλειψης της οικογένειας που παρατηρούνται ολοένα και περισσότερο, εκφράζουν από τη μια το επίπεδο των σχέσεων μέσα στο ζευγάρι αλλά και τη σχετική χειραφέτηση της γυναίκας από το πατροπαράδοτο ηθικοθρησκευτικό πλαίσιο με το οποίο από την αρχή στηρίχθηκε ο γάμος. Μέσα στα πλαίσια αυτά το εκπαιδευτικό επίπεδο εκλαμβάνεται ως σημαντικός παράγοντας που μπορεί να ερμηνεύσει αυτή την πραγματικότητα τόσο σε σχέση με τις δυνατότητες ρύθμισης των προβλημάτων που απορρέουν από την πράξη ενός γάμου, όσο και κατά τη διάλυσή του, όταν κι εφόσον αυτή πραγματοποιηθεί. Ο κοινωνικός αποκλεισμός με τη σειρά του μπορεί να ερμηνευτεί, ως εκείνη η παράμετρος που εμφανίζεται στις παραπάνω καταστάσεις και καθιστά, ιδίως τις γυναίκες και τα παιδιά, ευάλωτους σε ένα ανταγωνιστικό κοινωνικό περιβάλλον σε σχέση με το δικαίωμα στην εργασία, στη μόρφωση κλπ.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου