ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ Γεώργιος, Βουλευτής Θεσσαλονίκης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (συνέντευξη για τον αναλφαβητισμό, Ιούνιος 2003).

ΚΘ: "Κύριε Χουρμουζιάδη, πιστεύετε ότι το πρόβλημα του αναλφαβητισμού έχει απασχολήσει την ελληνική κοινωνία, τουλάχιστον κατά την τελευταία δεκαετία; ΧΓ:Κύριε Κασσελούρη, νομίζω, ότι την ελληνική κοινωνία την απασχόλησε το πρόβλημα του αναλφαβητισμού. Αλλά την απασχόλησε με τη μορφή έρευνας, ιδιαίτερα σε καθαρά παιδαγωγικό και εκπαιδευτικό επίπεδο. Θα μπορούσα να πω ότι δεν την απασχόλησε την κοινωνία μας σε επίπεδο κοινωνικού φαινομένου. Αυτό μπορεί να φαίνεται λίγο υπερβολικό, αλλά ξεκινώ από την εξής σκέψη: Όταν κάνεις μια έρευνα για να αναδείξεις ένα κοινωνικό φαινόμενο, αυτό το κάνεις για να προσανατολίσεις τις προσπάθειές σου, οι οποίες θα πρέπει να τείνουν να ανατρέψουν αυτό το φαινόμενο. Αν από μια έρευνα προκύψουν ορισμένα στατιστικά στοιχεία και μόνο, θα είναι σα να μην έγινε. Να φέρω ένα παράδειγμα, δεν ξέρω αν είναι πετυχημένο. Είναι σαν να κάνεις μια έρευνα πάνω σε μια αρρώστια, βρίσκεις το φάρμακο και τελικά δεν το παράγεις, αλλά το αφήνεις μέσα στο εργαστήριο. Θα μπορούσα να πω ότι απασχολήθηκε η ελληνική κοινωνία με το πρόβλημα του αναλφαβητισμού, αλλά δεν προχώρησε στη λήψη συγκεκριμένων αποφάσεων που να το αντιμετωπίσουν αποφασιστικά. Εγώ τουλάχιστον δεν έχω υπόψη μου, εκτός από έρευνες, να έχουν διατυπωθεί συγκεκριμένες προτάσεις. Αλλά, όχι μόνο προς την κατεύθυνση αντιμετώπισης, αλλά και προς την ερμηνεία. Να σας πω ένα άλλο παράδειγμα, το είπα και χθες σε μια ημερίδα εκπαιδευτικών. Σε μια αγροτική κινητοποίηση, οι αγρότες κρατούσαν ένα πανό, που το σύνθημά του ήταν γραμμένο ανορθόγραφα. Έγραφε «λαιφτά για τους αγρότες», με το «ε» ως «αι». Μια κυρία είδε το λάθος και φώναζε ότι οι αγρότες δεν πιστεύουν σε αυτό που λένε γιατί δεν ξέρουν πρώτα απ’ όλα να το γράφουν. Και εγώ σας ρωτάω: Ποιος είναι αναλφάβητος; Ο αγρότης που δεν ξέρει να γράφει τη λέξη ή η κυρία που στάθηκε σε αυτό και δεν κατάλαβε το μέγεθος του προβλήματος των αγροτών; Τώρα πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα του αναλφαβητισμού. Είδα στη Θεσσαλονίκη και το σχετικό σημείωμα που μου στείλατε με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Εγώ νομίζω ότι είναι σαν το «αυγό του Κολόμβου». Θα σας δώσω μια απλή απάντηση. Η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού μπορεί να γίνει κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, που φαντάζουν τόσο απλές, αλλά αν δεν επιλυθούν, δημιουργούν τεράστια προβλήματα. Πρώτα από όλα, πρέπει να βρεθεί ένας συγκεκριμένος χώρος, που μπορεί να είναι το σχολείο και κατόπιν να υλοποιηθεί ένα πολύ συγκεκριμένο πρόγραμμα καταπολέμησης του αναλφαβητισμού. Αυτά τα λέω, επίσης, γιατί αν πούμε ότι σήμερα ξεκινούμε ένα πρόγραμμα, αυτό σημαίνει ότι μπορεί να έχουμε υποκείμενα αυτού του προγράμματος, που μπορεί να είναι δέκα χρονών παιδιά, που παρόλο είναι σε σχολική ηλικία, δεν πάνε σχολείο, αλλά να έχουμε κι ανθρώπους εξήντα χρόνων. Άρα, η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού γίνεται με το να αποφασιστεί ο χώρος που θα στεγαστούν αυτές οι διαφορετικές ηλικίες και κατά δεύτερο λόγο ένα αξιόπιστο πρόγραμμα που θα στοχεύει να τους εντάξει στο χώρο του αλφαβητισμού. ΚΘ: "Κατά τη γνώμη σας, στην προσπάθεια καταπολέμησης του αναλφαβητισμού, έχουν θέση τα εργατικά συνδικάτα ή είναι υπόθεση μόνο του κεντρικού κράτους;" ΧΓ: Κατά την άποψή μου, ένα εργατικό συνδικάτο, πρέπει να απασχολείται με όλο το πρίσμα μιας «εργατικής ύπαρξης», ας το πω έτσι, λίγο λογοτεχνικά. Ένας εργάτης, κι αυτό είναι μια βασική μαρξιστική θέση, έχει ως εμπόρευμα μόνο την εργατική του δύναμη, η οποία πρέπει όμως να αναπαράγεται και στο επίπεδο της αναπλήρωσης των ψυχικών αποθεμάτων, της μόρφωσής του κλπ. Δεν είναι ένα μονοσήμαντο υποκείμενο ο εργαζόμενος. Έχει πνευματικές ανάγκες, να χαίρεται, να ψυχαγωγείται, να μορφώνεται. Επομένως, το εργατικό συνδικάτο κι όπως μέχρι σε ένα ορισμένο σημείο ανταποκρίνεται, πέρα από τις άλλες δραστηριοποιήσεις για τη μορφή των εργασιακών σχέσεων, τη μορφή και το ποσοτικό χαρακτήρα των αμοιβών, το ασφαλιστικό, την περίθαλψη, πρέπει να δραστηριοποιείται και με την πνευματική κατάρτιση. Όλα αυτά βέβαια, προϋποθέτουν, την επαρκή γνώση του αλφάβητου, άρα τη δυνατότητα να διαβάζουν, να γράφουν ακόμη και να γράφουν πρωτότυπα. Να σου πω, ότι πάνω σε αυτό το θέμα που κουβεντιάζουμε, εγώ είχα ξεκινήσει να γράφω ένα άρθρο με θέμα «Η λογοτεχνία των αμόρφωτων». Αφορμή μου δόθηκε η συμμετοχή μου σε ένα διοικητικό συμβούλιο ενός πολιτιστικού συλλόγου στην Καβάλα. Θυμάμαι ότι είχαμε κηρύξει έναν λογοτεχνικό διαγωνισμό διηγήματος. Μεταξύ αυτών, μας έφεραν διηγήματα ανθρώπων που δεν ήξεραν καλά καλά να γράφουν. Είχαν όμως μιαν αμεσότητα ψυχική με το κείμενο, όπως έχει κάποιος με τη ζωγραφική. Τι θέλω να πω. Ένα εργατικό συνδικάτο πρέπει να αντιμετωπίζει ολόπλευρα τον εργάτη, τον εργαζόμενο γενικότερα. Δε θα πρέπει να του ξεφύγει η προσοχή από τέτοια φαινόμενα, όπως αυτό της καταπολέμησης του αναλφαβητισμού. ΚΘ: "Σε ποιο βαθμό μπορεί να εμπλακεί η τοπική αυτοδιοίκηση στην υπόθεση καταπολέμησης του αναλφαβητισμού;" ΧΓ: Εγώ νομίζω ότι έχει γίνει μιαν υπερβολή σχετικά με το τι μπορεί να κάνει η Τ.Α. Βέβαια, η Τ.Α. είναι ένα βασικό κύτταρο της κοινωνίας και μπορεί να λειτουργήσει πολύ πιο άμεσα με τους πολίτες απ’ ό,τι η κεντρική εξουσία. Αυτή η περιγραφή της αυτοδιοίκησης μας οδηγεί στην απάντηση ότι μπορεί να κάνει πολλά πράγματα. Να πάρει πρωτοβουλίες οι οποίες να αναφέρονται στην πάταξη του αναλφαβητισμού. Από εκεί και πέρα όμως η Τ.Α. δεν είναι απλώς μια αράδα ικανών πολιτών οι οποίοι ανέλαβαν απλώς τις τύχες μιας περιοχής Η Τ.Α. είναι ένας πολιτικός μηχανισμός, ο οποίος έχει ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο λειτουργίας. Έχω γνωρίσει άπειρους δημάρχους. Δεν νομίζω ότι πολλοί από αυτούς μπορεί να έχουν τέτοιες ιδέες ή και να συμφωνούν με αυτές. Ακριβώς πάνω σε αυτό θέλω να πω ότι μια αποτελεσματική αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού δεν είναι υπόθεση μόνο των δημάρχων. Ή να το πω αλλιώς. Οι Δήμοι πρέπει να έχουν επιτροπές, συμβούλια από τους οποίους οι δήμαρχοι να παίρνουν ιδέες και έπειτα να παίρνονται τα συγκεκριμένα μέτρα. Άρα, εγώ φαντάζομαι, σε ένα δήμο, ας πω το Δήμο Μακεδνών στην Καστοριά, που εντάσσεται η τελευταία μας ανασκαφή, να έχει την ικανότητα να παράγει ένα συγκεκριμένο σχέδιο, όχι μόνο για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού αλλά και γενικότερα. Γιατί να μην ενδιαφέρει το συγκεκριμένο Δήμο, για παράδειγμα, αυτά που θα βρούμε, να γίνουν κτήμα όλων των δημοτών; Και γιατί να μην είναι στις δραστηριότητες των δήμων τέτοιες παράλληλες δράσεις, δηλαδή γνώσης της τοπικής ιστορίας ταυτόχρονα με την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού; Πιστεύω όμως ότι το σχέδιο είναι το παν. Να παίρνει ο εκάστοτε δήμος τα αποτελέσματα της στατιστικής, ποιοι είναι αναλφάβητοι, οι ηλικίες τους, για ποιο λόγο έμειναν αναλφάβητοι και με βάση τα πορίσματα να συντάξει συγκεκριμένες προτάσεις και να τις διεκπεραιώσει μέσα από το πολιτικό, το οικονομικό και το διοικητικό κανάλι. Δε νομίζω όμως ότι αυτή τη στιγμή ο Δήμος, ο εκάστοτε δήμος, είναι έτοιμος. Αυτές τις παρατηρήσεις τις κάνω και για έναν άλλο λόγο. Μας λείπει η τεκμηριωμένη ενασχόληση με τα κοινωνικά φαινόμενα. Κι αυτό ισχύει για όλες τις μορφές κοινωνικές οργάνωσης: Από τους δήμους, τα συνδικάτα και γενικότερα. Κατά την άποψή μου πρέπει τα κοινωνικά φαινόμενα, τα κοινωνικά προβλήματα, να τα αντιμετωπίζουμε πρώτα από όλα ερευνητικά, όπως κάνετε εσείς τώρα. Αλλά μήπως οι Δήμοι αντιμετωπίζουν και τα άλλα προβλήματα με ουσιαστικό τρόπο; Ας πάρουμε για παράδειγμα τον πολιτισμό. Ο πολιτισμός στις μικρές τοπικές κοινωνίες, εξαντλείται το καλοκαίρι με την πρόσκληση ενός λαϊκού συγκροτήματος και με το γνωστό έδεσμα, το σουβλάκι. Κι εκεί τελειώνουμε. Πολιτισμός, όμως, σημαίνει μια σύνθετη συμπεριφορά του ατόμου στα πάντα: Στο πως θα ψωνίσει, στο πώς θα περιμένει το λεωφορείο στη στάση, στο πώς θα μιλήσει στον αστυνομικό, στο πώς θα ντυθεί, θα μιλήσει, θα διαβάσει, τι έργο θα δει. Εμείς έχουμε παγιδευτεί, ακόμα και το δικό μας το κόμμα, στην εντύπωση ότι ο πολιτισμός είναι η καλλιτεχνική δημιουργία. Αυτό είναι όμως λάθος. Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι κατά την άποψή μου, ένα από τα στοιχεία του πολιτισμού. Για παράδειγμα, εμείς αυτή τη στιγμή παράγουμε πολιτισμό. Δηλαδή, δυο επιστήμονες κάθονται και συζητούν πάνω σε ένα κοινωνικό θέμα. Το αποτέλεσμα που θα προκύψει, τα συμπεράσματα της κουβέντας και πώς εσείς θα τα ταξινομήσετε και θα τα ανακεφαλαιώσετε, είναι πολιτισμός. Για αυτό πιστεύω ότι ο πολιτισμός συνδέεται άμεσα και με την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, οργανικού και λειτουργικού. ΚΘ: "Πάνω στο θέμα αυτό θα ήθελα να σας ρωτήσω το εξής: Τη δεκαετία του ’80 λειτούργησαν μια σειρά θεσμοί, που ξεκίνησαν ως αυτοοργάνωση του πληθυσμού με την πτώση της Χούντας και μετεξελίχθηκαν σε κέντρα παραγωγής πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Αναφέρομαι στους εξωραϊστικούς συλλόγους, στις λαϊκές βιβλιοθήκες, στα συνοικιακά συμβούλια, στα λαϊκά πανεπιστήμια κλπ. Πιστεύετε ότι θα μπορούσαν αυτές οι μορφές κοινωνικής οργάνωσης να ξαναζωντανέψουν και μέσα από αυτές να ενταχθεί, παράλληλα με τις άλλες δράσεις, η υπόθεση της καταπολέμησης του αναλφαβητισμού;" ΧΓ: Για να απαντήσει κανένας ολοκληρωμένα και πειστικά πρέπει να λάβει υπόψη του, πώς δημιουργήθηκαν αυτές οι δράσεις, πώς κορυφώθηκαν από άποψη ενδιαφέροντος και συμμετοχής και πώς τελικά εκφυλίστηκαν. Όλος αυτός ο οργασμός των εκπολιτιστικών, όπως λανθασμένα λέγεται, δραστηριοτήτων, ξεκίνησε αμέσως μετά την πτώση της Χούντας γιατί ο ελληνικός λαός, η διοίκηση, τα μεμονωμένα πρόσωπα, επί εφτά χρόνια είχαν στερηθεί αυτής της δημόσιας εκδήλωσης. Σε αυτό συνετέλεσαν και μια σειρά άλλες ειδικές καταστάσεις, όπως η δραστηριοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη με τη διοργάνωση συναυλιών στα γήπεδα, που ενίσχυε τη λαχτάρα του κόσμου να τραγουδήσει, να χειροκροτήσει και οδηγήθηκε έτσι στην οργάνωση και συστηματοποίηση αυτών των δραστηριοτήτων, την ίδρυση σωματείων που ανελάμβαναν να παράγουν ένα συγκεκριμένο προϊόν πολιτισμού. Αλλά κι εκεί όμως τα πράγματα, από ένα σημείο και μετά έμειναν στατικά. Η δραστηριότητα ήταν απλά ένα θεατρικό έργο, ένα μουσικό συγκρότημα και συνήθως μια αίθουσα παραδοσιακών αντικειμένων. Αυτό όμως το σχήμα δεν μπορούσε να είναι μόνιμα στην επιφάνεια, να γοητεύει, να θέλγει και να προσελκύει τον κόσμο. Κάποια στιγμή, μοιραίο είναι, αυτό είναι το δίδαγμα της ιστορίας, σιγά σιγά άρχισε να υποβαθμίζεται. Δηλαδή να πάψει πια να παράγει ενδιαφέρουσες προκλήσεις. Κι αυτό παρουσιάζεται και γενικότερα στο χώρο του πολιτισμού. Ενώ υπάρχει το σωματείο, η αίθουσα, συνήθως στην πλατεία του χωριού, το συγκρότημα, τελικά από ένα σημείο και μετά αυτοπεριορίζονται. Τα σωματεία και οι σύλλογοι μετά τη Χούντα πρόσφεραν πολλά. Όμως δεν κατάφεραν να αντιμετωπίζουν τον πολίτη ως ένα σύνθετο φαινόμενο συμπεριφοράς, και με αυτό τον τρόπο να ανανεώνονται. Να δείξουν δηλαδή το ενδιαφέρον τους μια φορά στη διατροφή, τι σημαίνει το ένα είδος φαγητού και τι το άλλο. Τι σημαίνει να μην τρώει ο Μωαμεθανός το χοιρινό ή ο Ινδός την αγελάδα και δίπλα του να υπάρχουν άνθρωποι που να πεθαίνουν από την πείνα. Ή τι σημαίνει «πολίτικη κουζίνα» που είναι και επίκαιρο θέμα, λόγω της γνωστής ταινίας. Έχουμε το παράδειγμα του μεγάλου Γάλλου ιστορικού, του Μπροντέλ, ο οποίος στο βιβλίο του για τη Μεσόγειο λέει ότι οι πυλώνες του μεσογειακού πολιτισμού είναι το ψωμί, το κρασί και το λάδι. Εμείς δεν τα βλέπουμε έτσι. Να σου πω ένα άλλο παράδειγμα για να καταλάβεις τι εννοώ: Με δική μου πρόταση, κάναμε μια φορά σ’ ένα χωριό κοντά στο Κιλκίς, ένα διαγωνισμό μαγειρέματος. Μαζεύτηκαν, λοιπόν, Πόντιες κυράδες και κάνανε πίτες, ιμάμ μπαϊλντί και τέτοια. Ανάστατος ο κόσμος. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι αυτά τα σωματεία μετά τη Χούντα είχαν μιαν ανοδική πορεία, είχαν κορυφώσει το ενδιαφέρον του κόσμου αλλά οι επιλογές των αντικειμένων που τους απασχόλησαν, η αδιαφορία της πολιτείας να τα στηρίξει, είχαν σιγά σιγά ως αποτέλεσμα την πτώση του ενδιαφέροντος για τον πολιτισμό. Και να σας προτείνω και κάτι, έτσι σαν συμβουλή. Μην αποσυνδέσετε το θέμα της αντιμετώπισης του αναλφαβητισμού από τον πολιτισμό. Η γλώσσα και η γραφή είναι ο ίδιος ο πολιτισμός του ανθρώπου. ΚΘ: "Με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το ζήτημα του αναλφαβητισμού, γενικότερα, μπήκε στο περιθώριο της κοινωνικής δράσης, εξαιτίας του γλωσσικού ζητήματος; Θέλω να πω, ότι αν και αναγνωρίστηκε η δημοτική γλώσσα, ως επίσημη γλώσσα του κράτους το 1974, εντούτοις, εξακολουθούσε να συνεχίζεται η συζήτηση για το γλωσσικό, για τη διδασκαλία των αρχαίων από ή χωρίς μετάφραση κλπ.; " ΧΓ: Ναι, αυτό το υπαινίχτηκα και στην αρχή, σε μια άλλη απάντησή μου. Μας απασχόλησε, ως κοινωνία, ο αναλφαβητισμός, σαν ένα καθαρά εκπαιδευτικό πρόβλημα. Σαν θέμα, που έχει σχέση πάντα με τα γράμματα και όχι στο γεγονός με την πολυπλευρική επιβίωση του ανθρώπου. Δηλαδή ο άνθρωπος μέσα από τη γνώση των πραγμάτων, μέσα από την ανάγκη της γραφής, είναι δυνατόν να συμμετάσχει σε μια κοινωνία ολόπλευρα, ως λειτουργικό άτομο. ΚΘ: "Συνεπώς, θα συμφωνούσατε ότι το δικαίωμα στον αναλφαβητισμό είναι πρωτίστως πολιτικό δικαίωμα;" ΧΓ: Είναι πολιτικό δικαίωμα. Βέβαια εσείς μιλήσατε στο σημείωμά σας για λειτουργικό αναλφαβητισμό. Εγώ θα μπορούσα να προσθέσω και μια άλλη κατηγορία: ο «γλωσσικός και ο κοινωνικός αναλφαβητισμός». Γιατί νομίζω ότι λειτουργούν ως αναλφάβητοι και εκείνοι, οι οποίοι ενώ ξέρουν να διαβάζουν και να γράφουν, δεν μπορούν να σταθούν υπεύθυνα στον κοινωνικό τους περίγυρο. Δεν είναι τελικά αν ξέρεις να διαβάζεις ένα κείμενο και να μπορείς να γράψεις κάποιες σκέψεις. Επειδή με τη λέξη «αναλφάβητος», φανερώνεται μιαν αδυναμία, η οποία προκύπτει από την ανικανότητα κάποιου να διαβάσει και να γράψει ένα κείμενο, θα μπορούσαμε να το προεκτείνουμε και να πούμε ότι την έχει κι ένας που ξέρει γράμματα, αλλά δεν μπορεί να διαβάσει ένα κείμενο και να το καταλάβει ή να γράψει σωστά τις απόψεις του και να τις εκθέσει στον περίγυρό του. Και το «μάθε παιδί μου γράμματα» είναι μια γενική έννοια. Να σας πω κάτι που το θεωρώ εξαιρετικά ενδιαφέρον. Μια φορά είχαμε πάει να κάνουμε μια ομιλία για τις ευρωεκλογές στη Βέροια. Στο τέλος της ομιλίας, έρχεται ένας ηλικιωμένος, αλλά γεροδεμένος ανθρωπάκος, περίπου στα εξήντα και μου κάνει μια χειραψία που παραλίγο να μου σπάσει το χέρι, σαν το συνάδελφο της Νέας Δημοκρατίας. Ο άνθρωπος αυτός μου λέει λοιπόν με υγρά τα μάτια, ότι του αρέσουν πολύ τα σημειώματα που γράφω στον ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ, αλλά μερικά δεν τα καταλαβαίνει. Κι αρχίζει ένας πολύ χαρακτηριστικός διάλογος: «Ποια δεν καταλαβαίνεις», τον ρωτάω; Μου λέει τότε: «Ξέρετε, εγώ είμαι αγράμματος». «Και πώς τα διαβάζεις τότε τα σημειώματα;» τον ξαναρωτάω. Η απάντησή του ήταν αφοπλιστική: «Βάζω τη γυναίκα μου και μου τα διαβάζει». Λοιπόν, αυτός ο άνθρωπος για μένα δεν είναι αναλφάβητος, παρόλο που δεν ξέρει να διαβάζει και να γράφει. Δηλαδή καταφέρνει να διαβάσει ένα κείμενο με τα μάτια άλλου, να συγκινηθεί, να κλάψει και να ψάξει να βρει το συγγραφέα του για να του σφίξει το χέρι. Μπορείς να βρεις πολλούς τέτοιους εγγράμματους καθημερινά; Είναι αυτό που λέμε διαφορετικά και μεταφορικά: «μορφωμένος δεν είναι μόνο ο σπουδαγμένος». ΚΘ: "Τελειώνοντας να σας ρωτήσω κάτι πιο συγκεκριμένο. Θεωρείται ότι το ΚΚΕ, μπορεί να συμμετάσχει σε μια προσπάθεια καταπολέμησης του αναλφαβητισμού σε εθνικό και τοπικό επίπεδο;" ΧΓ: Εγώ νομίζω ότι όχι μόνο μπορεί, αλλά επιβάλλεται κιόλας. Πρέπει να βρει τρόπους να βάλει το θέμα σε μια σειρά συζητήσεων, να κατασταλάξουν οι απόψεις, τι σημαίνει δηλαδή αναλφαβητισμός, πώς προκαλείται και τι ευεργετικά αποτελέσματα έχει η εξάλειψή του. Κατόπιν και με βάση αυτά τα συμπεράσματα να δοθεί μια συγκεκριμένη κατεύθυνση για τρόπους αντιμετώπισης στα πλαίσια της γενικότερης πολιτικής του κόμματος για το δωδεκάχρονο, υποχρεωτικό και δημόσιο σχολειό. Αν θέλετε, δε θα ήταν άσχημο, ίσως μάλιστα και να ήταν πολύ καλό αυτό, να μπει και μια παράγραφος στις θέσεις του για την παιδεία. Γιατί όπως μιλώντας για την εργασία γενικά, είναι λάθος να αφήνουμε έξω τους άνεργους, και να μην συζητάμε μόνο για το ύψος του μεροκάματου, τα δικαιώματα των εργαζομένων, αλλά να ξεχνούμε τον άνεργο, έτσι, όταν ομιλούμε για την παιδεία, να μην ξεχνάμε τον αναλφάβητο. Θέλω όμως να κάνω δυο τελευταίες επισημάνσεις: Το πρώτο: Μου είπατε πριν για τον τεχνολογικό αναλφαβητισμό. Ξέρετε κάτι; Σε αυτόν οφείλονται μια σειρά από εργατικά ατυχήματα. Δηλαδή έχει σχέση με το πώς κάποιος ασχολείται πχ με το ηλεκτρικό ρεύμα, να φορά τη ζώνη αυτός που ανεβαίνει στις κολόνες, να βάζει το κράνος του ο οικοδόμος. Αυτό είναι μέρος του «εργασιακού αλφαβητισμού». Εμείς, σαν πολιτικό κόμμα, βέβαια, έχουμε αναδείξει ιδιαίτερα τα φαινόμενα αυτά μέσα στο χώρο της εργασίας, που εντατικοποιείται η εργασία και αυξάνονται με αυτόν τον τρόπο τα εργατικά ατυχήματα. Και για να συνδέσω κάπως τα προηγούμενα, θα έλεγα και το εξής: Η επαρκής γνώση πχ. του πώς λειτουργεί ένα ηλεκτρικό πριόνι, να ξέρεις να διαβάζεις σωστά τις οδηγίες χρήσης, είναι μια καθημερινή διαδικασία αλφαβητισμού. Όπως οι Πόντιες μαγείρευαν και αντάλλασσαν συνταγές μαγειρικής, που τις είχαν γράψει πριν από το σπίτι και θα τις διάβαζαν κάποιες άλλες. Για αυτό προτείνω να ανοίξετε τους ορίζοντες, του τι μπορεί να συμβάλλει στην άρση του αναλφαβητισμού. Το δεύτερο: Εδώ τίθεται και το θέμα του κοινωνικού αποκλεισμού σε σχέση με τον αναλφαβητισμό. Το αποτέλεσμα του αναλφαβητισμού είναι ένας κοινωνικός αποκλεισμός. Φανταστείτε έναν άνθρωπο που δεν ξέρει να διαβάσει και να γράφει. Αυτός ο άνθρωπος αποκλείεται συνεχώς από μια σειρά κοινωνικές δραστηριότητες. Νομίζω ότι αυτός ο αποκλεισμός αυτοδημιουργείται. Ο ίδιος ο άνθρωπος διστάζει να πάρει μέρος στο κοινωνικό γίγνεσθαι, αυτοαποκλείεται. ΚΘ: "Σας ευχαριστώ πολύ για αυτήν την ομολογουμένως ενδιαφέρουσα συζήτηση." ΧΓ:Κι εγώ σε ευχαριστώ και σας εύχομαι κάθε επιτυχία.