ΔΔ15: Συνδικάτο Οικοδόμων και Αναλφαβητισμός

11.1. Εισαγωγικά Ο οικοδομικός κλάδος ανήκει στο δευτερογενή τομέα της οικονομίας. Η άνδρωσή του σε ευδιάκριτη κατηγορία απασχόλησης συνδέεται άμεσα τόσο με το μεταπολεμικό μοντέλο ανάπτυξης στο οποίο κατείχε κυρίαρχη θέση (θέση «ατμομηχανής»), όσο και με το όλο φάσμα της άτυπης τεχνικοεπαγγελματικής εκπαίδευσης. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 μέχρι τις αρχές του 1970 προσέγγιζε το 9% του Α.Ε.Π. για να πέσει περίπου στο 5% το πρώτο ήμισυ της δεκαετίας του 1980. Την ίδια περίοδο, οι απασχολούμενοι στον οικοδομικό κλάδο αυξάνονται εντυπωσιακά. Πιο συγκεκριμένα, το 1928, ο αριθμός των απασχολουμένων ανέρχονταν σε 58.932 (4,1% του ΟΕΠ), το 1951 σε 74.959 (2,6%), το 1961 157.364 (4,6%), το 1971 255.000 (7,7%) και το 1981 326.390 (9,2%). Η παραπάνω αύξηση των απασχολουμένων στον οικοδομικό κλάδο οφείλεται κατά κύριο λόγο στην εκμηχάνιση της γεωργίας και την ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων στην αγροτιά που εξανάγκασε χιλιάδες πρώην αγρότες να στραφούν προς την εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση. Η μείωση δηλαδή του αγροτικού τομέα ευνόησε τη δημιουργία της βιομηχανικής δραστηριότητας και του κατασκευαστικού τομέα και βοήθησε το σχηματισμό μιας νέας, ποιοτικά διαφορετικής εργατικής τάξης, σε σχέση με τα δεδομένα πριν τον πόλεμο. Επιπλέον, η συγκρότηση της επαγγελματικής ομάδας των οικοδόμων επηρεάστηκε από το ιδιόμορφο πολιτικό καθεστώς που ακολούθησε τον εμφύλιο πόλεμο με αποτέλεσμα πολλοί αριστεροί και ειδικά κομμουνιστές που ήταν αποκλεισμένοι από τις υπηρεσίες του Δημόσιου τομέα, να αναζητήσουν απασχόληση στην οικοδομή, καθώς στο χώρο αυτό δε ζητούνταν «πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων». Αναφορικά με το εκπαιδευτικό επίπεδο της επαγγελματικής ομάδας των οικοδόμων, έχουμε να παρατηρήσουμε ότι η μεγάλη μάζα τους έχει τελειώσει το δημοτικό σχολείο ή μερικές τάξεις του. Αν και με μόνο το στοιχείο της ελλιπούς φοίτησης στη βασική εκπαίδευση θα μπορούσε κάποιος να τους εντάξει στους οργανικά και λειτουργικά αναλφάβητους, εν τούτοις, υπάρχουν πολλά στοιχεία που συνηγορούν στο ότι τα όρια, για το ποιος από τους οικοδόμους είναι αναλφάβητος, είναι σχετικά. Οι οικοδόμοι μέσα από το σύστημα της μαθητείας και της εξάσκησης «πάνω στη δουλειά», ποτέ δεν έχασαν την επαφή με το γραπτό δίκτυο επικοινωνίας. Η φύση της οικοδομής απαιτεί στην καθημερινή εργασιακή απασχόληση ένα ελάχιστο επίπεδο αναγνωστικής ικανότητας και επίλυσης αριθμητικών πράξεων, για την ανάλυση του σχεδίου οικοδομής και τη μετατροπή των κλιμάκων σχεδίασης σε πραγματικές διαστάσεις. 11.2. Ομοσπονδία και Συνδικάτο Οικοδόμων Στο Συνδικάτο Οικοδόμων εντάσσονται όσοι δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στον οικοδομικό και γενικότερα στον κατασκευαστικό τομέα. Τα πρωτοβάθμια συνδικάτα κάθε πόλης και κάθε μεγάλου Δήμου συγκροτούν σε δευτεροβάθμιο επίπεδο την Ομοσπονδία Οικοδόμων και Συναφών Επαγγελμάτων, από το συνέδριο της οποίας εκλέγονται οι αντιπρόσωποι για το συνέδριο της ΓΣΕΕ. Όμως, παρόλο που σε τριτοβάθμιο επίπεδο συμμετέχουν στο ΕΚΑ και στη Γ.Σ.Ε.Ε., στην πράξη στηρίζουν το Πανεργατικό Αγωνιστικό Μέτωπο (Π.Α.ΜΕ) που δημιουργήθηκε από πρωτοβουλία των δυνάμεων που στηρίζονται από το ΚΚΕ. Η κυριαρχία των κομμουνιστών στα πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια όργανα των Οικοδόμων αποτυπώνεται και στο πλαίσιο δράσης του Συνδικάτου που συμπυκνώνεται στο κεντρικό σύνθημα: «ΓΙΑ ΝΑ ΖΗΣΟΥΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΜΕΡΕΣ ΑΥΡΙΟ– ΑΝΥΠΟΧΩΡΗΤΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΣΗΜΕΡΑ. ΤΩΡΑ ΝΑ ΔΥΝΑΜΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΉ ΜΑΣ, ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΜΑΣ». Στο πλαίσιο αυτό του γενικού συνθήματος εξειδικεύονται και τα επιμέρους αιτήματα των οικοδόμων. Κύριο χαρακτηριστικό της δράσης τους αποτελεί το μέτωπο αντίστασης σε κάθε τόπο δουλειάς που η εργοδοσία πάει να κάνει καθεστώς τον «εργασιακό μεσαίωνα». Ο παραπάνω προσανατολισμός της Ομοσπονδίας Οικοδόμων σχετίζεται με τη φύση της εντατικοποιημένης εργασίας που εκτελούν και τη συνεχή έκθεση στον κίνδυνο για σοβαρά ή θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα. Σχετίζεται, επίσης, με την πολιτική συγκέντρωσης της κατασκευαστικής δραστηριότητας σε μεγάλες κατασκευαστικές εταιρίες που αποκλείουν, ολοένα και περισσότερο, τα χιλιάδες οικοδομικά μικροσυνεργεία από την αυτεπιστασία σε μικρομεσαίας κλίμακας έργα. Οι Οικοδόμοι μέσα από τη συσπείρωση στο συνδικάτο τους, έχουν να επιδείξουν πολλές μικρές και μεγάλες κατακτήσεις. Στην πράξη έχουν εφαρμόσει πολλές φορές, το δικό τους εργασιακό καθεστώς. Κορυφαία στιγμή αυτής της δράσης ήταν η ντε φάκτο κατοχύρωση του επτάωρου και πενθήμερου στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Σήμερα το πλαίσιο αιτημάτων και το πρόγραμμα δράσης των Οικοδόμων έχει στην προμετωπίδα του την πάλη για μείωση του εργάσιμου χρόνου με κατοχύρωση του εξάωρου μεροκάματου, το τριαντάωρο και 5θήμερο (ιδίως για τα βαριά και τα ανθυγιεινά), την αναβάθμιση των εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων των Οικοδόμων και την ισότιμη αμοιβή και μεταχείριση των αλλοδαπών οικοδόμων. Τέλος θα βοηθούσε σημαντικά να ενταχθούν με ευνοϊκότερους όρους στον κοινωνικό και παραγωγικό ιστό οι αλλοδαποί εργαζόμενοι που αντιμετωπίζουν τα πιο σοβαρά προβλήματα επικοινωνίας και χρήσης του προφορικού και κυρίως του γραπτού λόγου. 11.3. Συνδικάτο Οικοδόμων Περιστερίου- Σύνθεση κατά ειδικότητες Το Συνδικάτο Οικοδόμων Περιστερίου αποτελεί έναν από τους πιο μαζικούς εργασιακούς κλάδους της τοπικής κοινωνίας. Έχει εγγεγραμμένους 4.334 εργαζομένους, εκ των οποίων, οι 467 είναι αλλοδαποί. Όπως και στην Ομοσπονδία Οικοδόμων, έτσι και στο παράρτημα Περιστερίου, την απόλυτη πλειοψηφία την έχουν οι δυνάμεις που πρόσκεινται στο ΚΚΕ. Με βάση όμως το πρακτικό των αρχαιρεσιών της 25-10-2002 καταγράφεται μια χαμηλή οργανωτική πυκνότητα καθώς στους 4.371 εγγεγραμμένους οικοδόμους πήραν μέρος μόνο τα 867 «ταμειακώς εντάξει» μέλη (ποσοστό 19,8%). Συνάγεται, επόμενα, το συμπέρασμα ότι το μεγαλύτερο μέρος των μελών δεν συμμετέχει στις διαδικασίες του κινήματος των Οικοδόμων. Η μη συμμετοχή όμως στις εκλογές για ανάδειξη νέου Διοικητικού Συμβουλίου και αντιπροσώπων για το συνέδριο της Ομοσπονδίας δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει επαφή με το μέρος εκείνο των οικοδόμων που δεν προσέρχονται στις εκλογικές διαδικασίες. Ανάμεσα στο Δ.Σ. του παραρτήματος και στα μέλη υπάρχει ένα συνεχές δίκτυο επικοινωνίας, κυρίως και σε σχέση με την περιφρούρηση των απεργιακών κινητοποιήσεων του κλάδου (απεργιακές επιτροπές), την υποχρεωτική εγγραφή στο συνδικάτο κατά την καταβολή του δωροεπιδόματος των Χριστουγέννων και του Πάσχα (από το ΙΚΑ) και την επίσκεψη πολλών οικοδόμων στα γραφεία του Συνδικάτου για ενημέρωση σχετικά με την ισχύουσα νομοθεσία στις εργασιακές σχέσεις ή σε ασφαλιστικές και συνταξιοδοτικές αλλαγές. Αναφορικά με τη σύνθεση κατά ειδικότητα του Συνδικάτου Οικοδόμων Περιστερίου, αυτή αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα: ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΤΑ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΟΙΚΟΔΟΜΩΝ ΣΥΝΔΙΚΑΤΟΥ ΟΙΚΟΔΟΜΩΝ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΑΡΙΘΜΟΣ Σύνολο και (Αλλοδαποί) % 1. Τεχνίτες ξυλότυπου (καλουπατζήδες ) 1.114 (138) 25,7 2. Ελαιοχρωματιστές 733 (72) 16,9 3. Εργάτες γενικών καθηκόντων 643 (89) 14,8 4. Τεχνίτες επιχρισμάτων (σοβατζήδες) 617 (64) 14,2 5. Πλακοστρώστες 276 (35) 6,4 6. Σιδεράδες μπετού 216 (19) 4,9 7. Χτίστες 214 (24) 4,9 8. Μαρμαράδες 187 (4) 4,3 9. Πατωματζήδες 72 1,6 10. Μωσαϊκοί δαπέδων 61 (1) 1,4 11. Σιδεράδες- αλουμινάδες 34 (4) 0,7 12. Άλλες ειδικότητες: Υδραυλικοί 20 (1), Μπιστολαδόροι 14, Σκεπές –ταράτσες 14 (1), Μπετατζήδες 10 (4), Πετράδες 10, Τζακάδες 7, Μονωτές 5, Ηλεκτρολόγοι 4, Γομωτές- φουρνέλα 4, Εργοδηγοί δομικών έργων 3, Χειριστές μηχανών 2 (1), Προκατασκευές 1 Τοπογράφος 1, Υπονομοποιός 1, 96 (7) 2,2 13. Δε δήλωσαν 71 (10) 1,6 ΣΥΝΟΛΟ 4.334 (467) 100 ΠΗΓΗ: Αποδελτίωση Μητρώου Μελών του ΣΥΝΔΙΚΑΤΟΥ ΟΙΚΟΔΟΜΩΝ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ, Ιούνιος 2003 1. Όπως διαφαίνεται από τον πίνακα 1, ο μεγαλύτερος αριθμός των Οικοδόμων είναι οι τεχνίτες ξυλότυπου (καλουπατζήδες) τόσο στους Έλληνες (1.114 και 25,7% επί του συνόλου), όσο και στους αλλοδαπούς (138 και 29,6% επί του συνόλου των αλλοδαπών). Η εξήγηση που μπορεί να δοθεί για την τόσο μεγάλη συγκέντρωση στην παραπάνω ειδικότητα σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά του τύπου οικοδόμησης στης Ελλάδα: η υπερίσχυση της κατασκευής με την τεχνική της «ξυλοτυπίας» και του «μπετόν αρμέ», ο μεγάλος αριθμός εργατών που απαιτείται για το «σήκωμα» της οικοδομής, τα υψηλά μεροκάματα που δίνονται σε αυτή την ειδικότητα. Ακολουθούν οι απασχολούμενοι στους υδροχρωματισμούς (ελαιοχρωματιστές ή μπογιατζήδες) 733 και 16,9%, οι εργάτες γενικών καθηκόντων (643 και 16,9%), οι τεχνίτες επιχρισμάτων (617 και 14,2%). Οι υπόλοιπες ειδικότητες των οικοδόμων κυμαίνονται σε χαμηλά ποσοστά με πιο αξιοσημείωτη τους κτίστες, όπου απασχολείται μόνο το 4,9% των οικοδόμων. Στην κατηγορία «άλλες ειδικότητες» παρουσιάζονται διαφορετικές τάσεις. Το σύνολο των υδραυλικών, ηλεκτρολόγων, ξυλουργών, επιπλοποιών, χειριστών μηχανών κλπ. δεν καταγράφονται στο Συνδικάτο Οικοδόμων διότι έχουν συστήσει δικά τους σωματεία σε παναττική βάση. Από την άλλη πλευρά, μια σειρά ειδικότητες έχουν εκλείψει και το πιο πιθανό είναι οι απασχολούμενοι σε αυτές να έχουν συνταξιοδοτηθεί ή απορροφηθεί από άλλες. Όπως, επίσης, φαίνεται από τον πίνακα 1, στις ειδικότητες των οικοδόμων, δεν συμπεριλαμβάνονται οι πολιτικοί μηχανικοί, οι αρχιτέκτονες, οι τοπογράφοι, οι εργοδηγοί κλπ. που απασχολούνται στον κατασκευαστικό τομέα. Οι απασχολούμενοι αυτοί είναι απόφοιτοι της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ή προέρχονται από Μεταλυκειακές Σχολές, Σχολές Εργοδηγών και ανήκουν επαγγελματικά και συνδικαλιστικά στο Τεχνικό Επιμελητήριο. Αντικειμενικά όμως βρίσκονται πολύ πιο κοντά με τους εργολάβους οικοδομών, με τους οποίους, πολλές φορές, συστήνουν κατασκευαστικές εταιρείες με μόνιμο τεχνικό προσωπικό. 2. Η συγκρότηση των «συνεργείων» κατά ειδικότητα είναι η βασική μονάδα εκτέλεσης μιας οικοδομικής εργασίας. Ο υπεύθυνος εργολάβος οικοδομών συγκροτεί συνεργείο το πολύ έξι ατόμων και ανάλογα με τη φύση της οικοδομικής εργασίας (καλουπώματα, χτισίματα, σοβαδίσματα κλπ.) διαμορφώνεται η εσωτερική ιεράρχηση και η κατανομή ρόλων (πχ. σε κάθε εργάτη αντιστοιχούν 2 ή 3 τεχνίτες). Ο εργάτης είναι κατά βάση χαμηλότερων εργασιακών δεξιοτήτων (δε γνωρίζει τα «μυστικά της δουλειάς»), σε αντίθεση με τον «μάστορα» που είναι ικανός να ανταποκρίνεται με επάρκεια σε ένα ελάχιστο επίπεδο τεχνικών δεξιοτήτων (πχ. ανάγνωση σχεδίου οικοδομής) και να «βγάζει τα μέτρα» που αναλογούν για κάθε μεροκάματο. Ο κανόνας είναι ο εργολάβος οικοδομών να αναλαμβάνει με «φατούρα» την υπό εκτέλεση εργασία (πληρωμή με το μέτρο και συνυπολογισμός του κόστους των αδρανών υλικών που χρησιμοποιούνται) και να πληρώνει τους «μάστορες» και τους εργάτες με το μεροκάματο, το οποίο προκύπτει μετά από ιδιωτική συμφωνία μεταξύ των δύο μερών και στη βάση της συλλογικής σύμβασης εργασίας. Ο εργολάβος οικοδομών κατέχει τα βασικά μέσα παραγωγής (ξυλεία, σκαλωσιά, μπετονιέρα, μικρά κρουστικά και εκσκαφικά μηχανήματα, μεταφορικά μέσα 2 τόνων κλπ.). Κατά κανόνα είναι και ο ίδιος «μάστορας» και εκτελεί τα δύσκολα «κομμάτια» του κατασκευαστικού έργου που απαιτούν αυξημένες διανοητικές ικανότητες. Έχει τη συνολική ευθύνη για την εκτέλεση του έργου απέναντι στον πολιτικό ή αρχιτέκτονα μηχανικό που εποπτεύει το έργο. Πολλές φορές όμως αντικαθιστά, ως προς τις αρμοδιότητες, τον επιβλέποντα μηχανικό και αναλαμβάνει καίριες πρωτοβουλίες για τη μετατροπή ή αποσαφήνιση του σχεδίου κατασκευής σε τεχνικές δυσκολίες που παρουσιάζονται. Η δυνατότητα του εργολάβου οικοδομών να προχωρεί πέρα από τις συμβατικές υποχρεώσεις που του αναλογούν στηρίζεται στην κατοχή ενός «τεχνικού κεφαλαίου» που αποκτήθηκε με το πέρασμα του χρόνου και θεωρείται ως ικανό για την εκτέλεση του έργου. 11.4. Εκπαιδευτική κατάσταση των Οικοδόμων του Δ. Περιστερίου Η αναζήτηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των οικοδόμων ήταν μια αρκετά δύσκολη προσπάθεια καθώς στο σχετικό έντυπο εγγραφής των μελών του τοπικού συνδικάτου δεν καταγράφεται η εκπαιδευτική βαθμίδα (τύπος σχολείου) που έχει τελειώσει κάθε οικοδόμος. Για αυτό το λόγο, η αναζήτηση της εκπαιδευτικής βαθμίδας έγινε με τηλεφωνική έρευνα από ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα, με τυχαία επιλογή από το μητρώο μελών του Συνδικάτου Οικοδόμων Περιστερίου. Απευθυνθήκαμε σε 200 Έλληνες οικοδόμους, κατοίκους του Περιστερίου. Για τους αλλοδαπούς οικοδόμους δεν έγινε κατορθωτό να καταγραφεί η εκπαιδευτική τους κατάσταση, διότι πολλοί δεν είχαν δηλώσει τηλέφωνο και διεύθυνση κατοικίας, ενώ όσοι τα είχαν δηλώσει ή είχαν μετακομίσει ή όταν απαντούσαν δεν ήταν συνεργάσιμοι διότι φοβούνταν ότι η έρευνα σχετίζονταν με κρατική υπηρεσία. Στην τηλεφωνική αυτή επικοινωνία, που έγινε από τα γραφεία του Συνδικάτου Οικοδόμων, ζητούνταν ως στοιχείο καταγραφής, μόνο ο τύπος σχολείου που έχουν τελειώσει ή άλλες συμπληρωματικές μορφές εκπαίδευσης. Η ημερομηνία γέννησης που τοποθετείται ως επιπλέον μεταβλητή στον πίνακα 2 προκύπτει από τη δήλωση του οικοδόμου κατά την εγγραφή του στο Μητρώο Μελών του συνδικάτου και έτσι γίνεται εφικτή η συσχέτιση του δείκτη εκπαίδευσης με την ηλικία των ερωτηθέντων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της τηλεφωνικής έρευνας, η εκπαιδευτική κατάσταση 200 εν ενεργεία οικοδόμων του Περιστερίου καταγράφεται ως εξής: ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΟΙΚΟΔΟΜΩΝ- ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΔΙΚΑΤΟΥ ΟΙΚΟΔΟΜΩΝ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ Έτος Γέν. Χωρίς Απολυτήριο Δημοτικού Δημοτικό Μερικές Τάξεις Γυμνασίου Τριτάξιο Γυμνάσιο Επαγ/κή- Τεχνική Σχολή Λύκειο, 8τάξιο Γυμνάσιο, ΙΕΚ ΤΕΙ, ΑΕΙ ΣΥΝ. 1940 2 2 1941 3 3 1942 1 5 1 7 1943 6 1 7 1944 6 6 1945 5 1 6 1946 9 2 11 1947 4 1 5 1948 2 1 3 1949 6 1 2 9 1950 7 1 8 1951 4 1 1 6 1952 1 5 6 1953 4 1 1 6 1954 3 3 1955 5 1 6 1956 5 5 1957 4 1 5 1958 2 2 1959 3 1 2 6 1960 3 4 1 1 9 1961 2 2 1962 2 1 1 4 1963 1 1 3 2 7 1964 3 1 2 6 1965 2 2 1966 1 2 3 1967 1 2 3 6 1968 1 1 1 3 1969 1 4 5 1970 2 2 4 1971 1 1 2 1972 1 2 3 1973 1 1 2 1974 1 3 4 1975 1 1 3 1 6 1976 1 4 5 1977 1 2 3 1978 1 1 2 1979 1 1 1980 2 1 3 1981 1 1 1982 1 1 2 1983 1 1 1 3 ΣΥΝ. 2 1% 106 3% 8 4% 33, 16,5% 5 2,5% 44 22% 2 1% 200, 100% ΠΗΓΗ: Τηλεφωνική έρευνα με βάση τυχαίο δείγμα από το μητρώο μελών του Συνδικάτου Οικοδόμων Περιστερίου Με βάση τον παραπάνω πίνακα διαφαίνεται ότι η μεγάλη πλειοψηφία των οικοδόμων του Περιστερίου είναι υποεκπαιδευμένη, αφού 116 οικοδόμοι, που αποτελούν το 58% δεν έχουν ολοκληρώσει τη σημερινή 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Πιο συγκεκριμένα είναι χωρίς απολυτήριο Δημοτικού 2 (1%), με απολυτήριο Δημοτικού 106 (53%) και αποτελούν την πολυπληθέστερη κατηγορία, ενώ όσοι έχουν φοιτήσει σε μερικές τάξεις του Γυμνασίου σε 8 (4%). Κατά σειρά αριθμητικού μεγέθους ακολουθούν οι απόφοιτοι Λυκείου σε 44 (22%), οι απόφοιτοι Γυμνασίου σε 33 (16,5%), οι απόφοιτοι Επαγγελματικής ή Τεχνικής Σχολής σε 5 (2,5%) και των ΤΕΙ- ΑΕΙ σε 2 (1%). Τα στοιχεία αυτά όμως διαφοροποιούνται αν εκληφθούν με βάση την ηλικία. Έτσι, ο πληθυσμός των υποεκπαιδευμένων οικοδόμων είναι συγκεντρωμένος στις μεσαίες και μεγάλες παραγωγικές ηλικίες (έτος γέννησης οι δεκαετίες ’40-’50- ’60) και σχεδόν μηδενίζεται στις μικρότερες (έτος γέννησης στα τέλη των δεκαετιών του ’60, ολόκληρη η δεκαετία του ’70 και όσοι γεννήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’80). Αντίστροφα, ο δείκτης εκπαίδευσης είναι αρκετά ανεβασμένος στους οικοδόμους που έχουν γεννηθεί μετά το 1960, όπου θεσμοθετείται η εννεαετής υποχρεωτική φοίτηση (μεταρρύθμιση του 1976). Διαφαίνεται, επόμενα, ότι ο κύριος όγκος των απασχολουμένων στην οικοδομή διαφοροποιείται σε δυο μεγάλες και ευδιάκριτες κατηγορίες: από τη μια μεριά, η μεγάλη μάζα των οικοδόμων που είναι απόφοιτοι Δημοτικού, εντάχθηκαν στην παραγωγή από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 και στις αρχές της δεκαετίας του ’60 και σήμερα βρίσκεται στις παρυφές της συνταξιοδότησης. Από την άλλη μεριά, μια νέα μάζα οικοδόμων με ανεβασμένο δείκτη εκπαίδευσης και χρόνο εισόδου στην παραγωγή από τα μέσα της δεκαετίας του ’70. Όσον αφορά την επαγγελματική δραστηριοποίηση των οικοδόμων της μεταϋποχρεωτικής εκπαίδευσης, αυτή φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με τον τύπο του σχολείου που έχουν τελειώσει. Με βάση τις πρόσθετες πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από τη τηλεφωνική συνέντευξη, η μεγάλη πλειοψηφία της κατηγορίας αυτής είναι απόφοιτοι του Γενικού Λυκείου και απασχολούνται στην ξυλοτυπία, υδροχρωματισμούς, σοβαδίσματα, κτισίματα, πλακοστρώσεις, δάπεδα, κεραμοσκεπές. Σε πολλές περιπτώσεις, η ένταξη στον οικοδομικό κλάδο έγινε μετά την αποτυχία στις πανελλαδικές εξετάσεις ή την αποτυχία για εύρεση σταθερής εργασίας σε άλλο επαγγελματικό τομέα. Στα συμπληρωματικά στοιχεία που κρατήθηκαν, ως αξιοσημείωτο καταγράφεται το γεγονός, ότι το σύνολο, σχεδόν, των ερωτώμενων απάντησε ότι ο πατέρας τους ήταν οικοδόμος, ενώ στο 70% περίπου των περιπτώσεων ακολουθούν την ειδικότητά του. Επίσης, σε σημαντικό βαθμό δηλώνουν ότι «παίρνουν τη δουλειά επάνω τους», δηλαδή γίνεται μεταβίβαση της επιχείρησης από τον πατέρα στο παιδί. Δυο επιπρόσθετα στοιχεία αξίζει να επισημανθούν: Πρώτα σε σχέση με το πώς μαθαίνουν τα μυστικά της οικοδομικής ειδικότητας στην οποία εντάσσονται. Αν και εισέρχονται σε μεγαλύτερη ηλικία στην Οικοδομή, σε σχέση με τους πατεράδες τους ή με την προηγούμενη γενιά οικοδόμων, το ανώτερο εκπαιδευτικό επίπεδο που κατέχουν, τους επιτρέπει να μαθαίνουν τα «μυστικά» της ειδικότητας με σχετική ευκολία. Δεύτερον, είναι περισσότερο προσαρμόσιμοι στην εξέλιξη της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται στην οικοδομή, κυρίως σε σχέση με τα υλικά, τα εργαλεία και τις μεθόδους κατασκευής ενός έργου. Χαρακτηριστικό της υποκατηγορίας αυτής, είναι ότι δε βρέθηκε κανείς που να απασχολείται ως εργάτης γενικών καθηκόντων, ειδικότητα που φαίνεται να περνά αποκλειστικά στους αλλοδαπούς. Από τον πίνακα 2 διαφαίνεται, επίσης, μια σχετική μείωση των οικοδόμων, ανά δεκαετία. Πιο συγκεκριμένα οι απασχολούμενοι οικοδόμοι με έτος γέννησης τη δεκαετία του ’40 (και εκτιμώμενο έτος εισόδου στη παραγωγή μετά από 15 χρόνια) είναι 59 και αποτελούν το 29,5% επί του συνόλου των 200 ερωτηθέντων. Τη δεκαετία του ’50 απασχολούνται 53 οικοδόμοι (26,5%), τη δεκαετία του ’60 είναι 47 οικοδόμοι (23,5%) και ολόκληρη τη δεκαετία του ’70 κι όσων έχουν γεννηθεί τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’80 είναι 41 και ποσοστό 20,5%. Η σταθερή αυτή τάση μείωσης των οικοδόμων στις νεότερες γενιές οφείλεται στις σκληρές συνθήκες που επικρατούν σε αυτό και στο χαμηλό εισόδημα που επιφέρουν σε σχέση με τις συνθήκες εργασίας. Ένα μέρος μάλιστα των οικοδόμων που απάντησαν στην τηλεφωνική έρευνα, συνέδεε άμεσα το χαμηλό ύψος των μεροκάματων με τη μεγάλη εισροή αλλοδαπών οικοδόμων. 11.5. Το πρόβλημα του αναλφαβητισμού Ο αναλφαβητισμός δεν τίθεται ως άμεσος στόχος πάλης από την Ομοσπονδία Οικοδόμων γενικά και από το Συνδικάτο Οικοδόμων Περιστερίου, διότι θεωρείται ότι δεν υφίσταται ως σοβαρό πρόβλημα στο χώρο τους: «Οι οικοδόμοι που δεν ξέρουν να διαβάζουν και να γράφουν είναι σήμερα μετρημένοι στα δάχτυλα. Σήμερα η πλειοψηφία των Οικοδόμων είναι απόφοιτοι Δημοτικού, αλλά με μια μόρφωση του Δημοτικού δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ του τεχνίτη και του εργάτη. Αυτό φαίνεται να ισχύει και σήμερα. Η Οικοδομή εξελίσσεται αλλά η τριβή πάνω στη δουλειά είναι το καλύτερο σχολείο. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι δεν υπάρχουν ακόμα και συνάδελφοι του Λυκείου». Η άποψη φαίνεται να είναι η κυρίαρχη σε ολόκληρο το χώρο των οικοδόμων. Ο αναλφαβητισμός ταυτίζεται με την ολική αδυναμία κάποιου να διαβάσει και να γράφει (οργανικός αναλφαβητισμός) και θεωρείται ότι η φοίτηση στο Δημοτικό Σχολείο, που χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος τους, είναι επαρκής για την ένταξη ενός ατόμου στις υποχρεώσεις και στις δεξιότητες που απαιτούνται στην οικοδομή. Η άποψη αυτή ενισχύεται κι από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οικοδομικής εργασίας που όπως σημειώσαμε απαιτούν τη διαρκή χρησιμοποίηση του γραπτού δικτύου επικοινωνίας, σε ένα στοιχειώδες επίπεδο. Με δεδομένη την παραπάνω διάρθρωση του εκπαιδευτικού επιπέδου των οικοδόμων, δεν παρατηρούνται δραστηριότητες που να σχετίζονται με τη βελτίωσή του καθώς και με την επιμόρφωση και την κατάρτιση των ενεργεία οικοδόμων στα πλαίσια της ανάπτυξης ενός διεκδικητικού κινήματος από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς (ΟΑΕΔ, Υπουργείο Εργασίας, Τοπική Αυτοδιοίκηση). «Δεν πρόκειται ποτέ στο εκμεταλλευτικό σύστημα να υπάρξει συνεργασία με φορείς του Κράτους. Εφόσον είμαστε ταξικό συνδικάτο, διεκδικούμε. Τίποτε παραπέρα». Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου καταγράφονται δραστηριότητες επιμορφωτικά προγράμματα κυρίως σε κεντρικό επίπεδο. Η Ομοσπονδία Οικοδόμων έχει κατά καιρούς οργανώσει επιμορφωτικά σεμινάρια και προγράμματα κατάρτισης σε συνεργασία με Κρατικούς Φορείς (ΟΑΕΔ) στα πλαίσια της επεξεργασίας της πρότασης του Συνδικάτου για το ρόλο του κατασκευαστικού τομέα σε μια αναπροσανατολισμένη ελληνική οικονομία Έντονη δραστηριότητα παρατηρείται από την Ομοσπονδία Οικοδόμων και το Παράρτημα Περιστερίου σε σχέση με την Παιδεία, ως κεντρικό και πολιτικό θέμα που απασχολεί την ελληνική λαϊκή οικογένεια. Σε αρκετές από τις αποφάσεις των ΓΣ γίνονται αναφορές για θέματα που σχετίζονται με τη σχολική αποτυχία, τη μαθητική διαρροή και το αποσπασματικό περιεχόμενο των σπουδών στη γενική και τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση. Μέσα στα πλαίσια αυτά, ο αγώνας για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού θεωρείται ότι θα επέλθει μόνο μετά από ριζικές ανατροπές στο εκπαιδευτικό σύστημα και στην ελληνική κοινωνία: «Το πρόβλημα του αναλφαβητισμού θα λυθεί μόνο στα πλαίσια της πάλης για την καθιέρωση του ενιαίου 12χρονου δημόσιο σχολείου, ενός σχολείου για όλα τα παιδιά, χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις. Για να γίνει αυτό όμως πρέπει να φτιαχτεί άμεσα το Μέτωπο Παιδείας στα πλαίσια του Λαϊκού Μετώπου. Για αυτό το κίνημα και αυτό το Λαϊκό Μέτωπο παλεύουμε κι εμείς και με αυτό τον τρόπο πιστεύουμε ότι θα λυθεί οριστικά και το πρόβλημα του αναλφαβητισμού». Σύμφωνα με την Ομοσπονδία Οικοδόμων στην Ελλάδα ακολουθούνται αντιεκπαιδευτικές και αντιλαϊκές πολιτικές και ως μόνη λύση προτείνεται η όρθωση κοινού μετώπου όλων των τμημάτων της εργατικής τάξης για αλλαγή πολιτικής στην παιδεία και γενικότερα στην ελληνική κοινωνία. Ως προς αυτές τις θέσεις είναι χαρακτηριστικά τα αποσπάσματα από σχετική με το θέμα ημερίδα της Ομοσπονδίας Οικοδόμων. «Ο συνάδελφος από το Περιστέρι ήταν προχθές αγριεμένος. Μας απαγορεύουν, μας είπε, απαγορεύουν στα παιδιά της εργατικής τάξης να μορφωθούν, να σπουδάσουν. Τα σπρώχνουν, τα σπρώχνει η αντιλαϊκή πολιτική να εγκαταλείψουν το Λύκειο, να εγκαταλείψουν τη γενική μόρφωση και τα ρίχνουν στη γενική κατάρτιση των Τ.Ε.Ε., χωρίς βιβλία, με ελλείψεις σε καθηγητές, χωρίς επαγγελματική προοπτική. Τα ρίχνουν στα Ι.Ε.Κ. και τα άλλα σχολεία ευκαιρίας. Πολλά από τα παιδιά των οικοδόμων ψάχνουν μία θέση στην παραγωγή μετά το δημοτικό σχολείο ή τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου». «Ένας συνάδελφος από το Πέραμα αναρωτιέται: Μπορεί αυτό το σχολείο, αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα να μάθει γράμματα στα παιδιά μας; Το σχολείο είναι ένα σωρό σκόρπιες γνώσεις, μια πίεση για παπαγαλία. Ένας μηχανισμός, που χρησιμοποιεί το σχολείο σαν μέσο που εξαντλεί την αποστολή του στην εισαγωγή σε ένα ΤΕΙ ή Πανεπιστήμιο. Μέσα από τα βιβλία, διαστρεβλώνεται η ιστορική αλήθεια. Ο κάθε συνάδελφος ανησυχεί, γιατί θέλει το παιδί του, τα παιδιά της εργατικής τάξης να είναι κατατοπισμένα, να κατακτούν τη γνώση σαν ένα σημαντικό εφόδιο που θα τους επιτρέπει να αντιλαμβάνονται και να ερμηνεύουν την πραγματικότητα, να εξηγούν τα φυσικά φαινόμενα, τις κοινωνικές εξελίξεις. Να μαθαίνουν τον κόσμο και να μπορούν να τον αλλάζουν». «Απευθυνόμαστε στους Έλληνες συναδέλφους μας και τους μετανάστες που ζουν με δραματικό τρόπο την ταξική αντεργατική πολιτική, τις κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις. Τους καλούμε να δώσουμε μαζί, συντονισμένα αυτήν τη μάχη. Ο κλάδος των οικοδόμων μπορεί και πρέπει να αναλάβει ακόμα μεγαλύτερες ευθύνες για την ανάπτυξη ενός παλλαϊκού κινήματος, που θα διεκδικεί παιδεία, μόρφωση που αντιστοιχούν στις λαϊκές ανάγκες, που θα συμβάλλουν στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των νέων ανθρώπων. Τα συνδικάτα οικοδόμων να αναπτύξουν δεσμούς με τις τοπικές ενώσεις των δασκάλων και των καθηγητών, με τους συλλόγους γονέων και κηδεμόνων, με τους μαθητές, να παίρνουν πρωτοβουλίες για μορφωτικές δραστηριότητες, να παρεμβαίνουν, να διεκδικούν συντονισμένα». «Ο αγώνας για δωρεάν Παιδεία, για πραγματική μόρφωση, για το δικαίωμα της πλήρους- σταθερής εργασίας, για αποκλειστικά δημόσια κοινωνική ασφάλιση, συνδέεται με τον αγώνα για τη ριζική αναδιοργάνωση της κοινωνίας». «Το ταξικό κίνημα έχει υποχρέωση να εντείνει τις προσπάθειές του και να αναπτύξει την πάλη του για δημόσια, δωρεάν παιδεία, για εκπαιδευτικό σύστημα, που θα μορφώνει πραγματικά τα παιδιά της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων». Δε φαίνεται, επίσης να υπάρχει μια δραστηριοποίηση από την πλευρά του Συνδικάτου για τη βελτίωση των εκπαιδευτικών προσόντων των οικοδόμων, πόσο μάλλον που συνδέεται η αμοιβή με αυτά. Σύμφωνα με τον Πίνακα Αποδοχών των Εργατοτεχνιτών Οικοδόμων και των Συναφών Επαγγελμάτων στο βασικό ύψος του ημερομισθίου, χορηγούνται επιπλέον επιδόματα 5% επί του βασικού στους εργατοτεχνίτες που έχουν αποφοιτήσει από το Γυμνάσιο, 7% στους εργατοτεχνίτες που έχουν αποφοιτήσει από το Λύκειο και 10% στους εργατοτεχνίτες που έχουν αποφοιτήσει από επαγγελματική εκπαίδευση, επιμορφωτικά προγράμματα και προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης του ΟΑΕΔ ή εργοληπτικών οργανώσεων υπό την επίβλεψη του ΟΑΕΔ διάρκειας 120 ωρών τουλάχιστον. Η κατάκτηση αυτή των οικοδόμων, όμως, δεν φαίνεται να εφαρμόζεται στην πράξη. Η Ομοσπονδία και τα Συνδικάτα Οικοδόμων γενικά καλούν τους οικοδόμους να απαιτούν την τήρηση, από τη μεριά των εργοδοτών, των συλλογικών συμβάσεις εργασίας, αλλά δε δίνουν την κατεύθυνση της βελτίωσης των εκπαιδευτικών προσόντων των εργαζομένων με τη φοίτηση σε νυχτερινά Γυμνάσια ή μέσα από επιδοτούμενα επιμορφωτικά σεμινάρια. Από την άλλη πλευρά διαφαίνεται ότι ανάμεσα στην «Κεντρική Διοίκηση» και τα τοπικά παραρτήματα υπάρχει μια διάσταση σε σχέση με την εφαρμογή ειδικών πολιτικών προσέγγισης των οικοδόμων, τόσο και αναφορικά με πρωτοβουλίες που παίρνονται για ζητήματα όπως αυτά της εκπαίδευσης- κατάρτισης, όσο και για τους μετανάστες εργαζόμενους στην οικοδομή: «Ό,τι έχουμε στα χέρια μας, γραφεία κτλ. έρχονται μέσα από την υπεράσπιση των οικοδόμων για τα συμφέροντά τους. Όλα αυτά έγιναν με δικά τους λεφτά. Το καταλαβαίνουν αυτό. Είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσφοράς. Βέβαια αυτός που συνδικαλίζεται μαθαίνει πώς ετούτο είναι ταξικό συνδικάτο. Εδώ πληρώνεις, δεν πληρώνεσαι. Για το δίκιο της τάξης δεν μπορεί κάποιος να παλέψει με πληρωμή. Όταν έχεις ιδανικά ελευθερίας, αλληλεγγύης, κοινωνικής δικαιοσύνης. Όταν καταλάβεις στο πετσί σου την εκμετάλλευση, παλεύεις για το δίκιο σου. Να τινάξεις το ζυγό, μπορείς μονάχος σου; Χρειάζονται θυσίες. Το να ζητάς να ζήσεις σαν άνθρωπος δε θα στο δώσουν άλλοι που «σκάβουν το λάκκο σου».Τη θεωρία, ο καθένας για τον εαυτό του, τη ζούμε. Είναι μια «βαβούρα» που ο καθένας μας κι όλοι μας τραβάμε στην εξαθλίωση. Όπως όλοι μαζί παράγουμε τον πλούτο, όλοι μαζί τον διεκδικούμε και θα τον πάρουμε! Είναι δύσκολο σήμερα κι όμως πολλοί πάνε σε δρόμο αδιέξοδο. Η νέα τάξη πραγμάτων εκφυλίζει πράγματα και ιδανικά της εργατικής τάξης. Κυριαρχεί. Έχει το πάνω χέρι. Όμως, όσο δύσκολα κι αν φαίνονται τα πράγματα, οι εργάτες, σαν εκμεταλλευόμενοι, έχουν την κρίση τους, υποψιάζονται. Εμείς μέσα από τους αγώνες για τα καθημερινά, δείχνουμε το δρόμο μιας νέας κοινωνίας, για να απαλλαγούμε από την εκμετάλλευση. Δείχνουμε το δρόμο του σοσιαλισμού. Σε όλη αυτή την πορεία, διαμορφώνουμε αγωνιστές. Βοηθάνε και οι καταστάσεις. Δεν είναι το θέμα οι θυσίες. Άμα θες πραγματικά να ζήσεις λεύτερος, τότε η θυσία γίνεται καθήκον. Δε θα’ λεγα ότι πρόκειται για εθελοντισμό. Πρόκειται για συνειδητή επιλογή που δεν την παζαρεύεις με τίποτα. Από τα σίδερα και τα σύγχρονα συρματοπλέγματα, τα καθρεφτάκια και τις βιτρίνες, η φτωχολογιά δε θα γονατίσει». «Δεν γνωρίζουμε πόσοι αλλοδαποί εργάζονται ως οικοδόμοι στο Περιστέρι, γιατί ο Οικοδόμος μετακινείται για δουλειά σε όλη την Αθήνα- Πειραιά και την επαρχία. Εμείς στο παράρτημα έχουμε γραμμένους αυτούς που κατοικούν στο Περιστέρι, περίπου 1.000.Καταρχήν, οι αλλοδαποί οικονομικοί μετανάστες δεν έχουν δικό τους σπίτι. Επομένως, για τους γνωστούς οικονομικούς λόγους κτλ. κατοικούν σε συνοικίες που υπάρχουν παλιά χτίσματα με φτηνά νοίκια. Οι περισσότεροι προέρχονται από την Αλβανία. Είχαμε στις τελευταίες εκλογές 2 υποψηφίους από αυτούς και έναν Αιγύπτιο για την τοπική διοίκηση του παραρτήματος. Αρκετοί συμμετέχουν στις Συνελεύσεις μας, στις απεργίες σχεδόν όλοι». 11.6. Συμπεράσματα Το Συνδικάτο Οικοδόμων θα μπορούσε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην όρθωση μετώπου απέναντι στον αναλφαβητισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό για τους παρακάτω λόγους: Πρώτο, διότι το πρόβλημα του αναλφαβητισμού και της υποεκπαίδευσης υφίσταται ως πραγματικότητα τόσο για τους Έλληνες, όσο και κυρίως για τους μετανάστες Οικοδόμους. Γίνεται, επίσης, παραδεκτό από το ίδιο το Συνδικάτο ότι η μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών των οικοδόμων είναι υποεκπαιδευμένη αφού αναγκάζεται να διακόψει τη δωδεκάχρονη υποχρεωτική φοίτηση ή με το τέλος των λυκειακών σπουδών ακολουθεί την Οικοδομή. Δεύτερο, οι Οικοδόμοι έχουν μια οργανωτικότητα και ικανότητα σχεδιασμού, τόσο για την υλοποίηση άμεσων και γενικότερων στόχων πάλης, όσο και για το συντονισμό της δράσης με άλλους μαζικούς φορείς που έχουν ταξικό, προσανατολισμό. Τρίτο, διαθέτουν μια εκπαιδευμένη γραμματειακή υποστήριξη και ιδιόκτητα γραφεία πολλαπλών χρήσεων και εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν τα μέσα για την οργάνωση νυχτερινών μαθημάτων αλφαβητισμού και γενικής παιδείας. Τέταρτο, με την εμπειρία και τις γνώσεις που διαθέτουν, το σεβασμό και τους δεσμούς με τον κόσμο των οικοδόμων και γενικότερα, θα μπορούσαν να τεθούν πρωτοπόροι στην προσπάθεια της μορφωτικής ανάτασης της περιστεριώτικης κοινωνίας με την ίδρυση Ανοικτών Εργατικών Λαϊκών Άτυπων Πανεπιστημίων και την ενεργό συμμετοχή σε φορείς και όργανα λαϊκής συμμετοχής (Δημοτική Επιτροπή Παιδείας), χωρίς βέβαια να καλλιεργούνται αυταπάτες για την εξανθρώπιση του καπιταλιστικού συστήματος. Αντίθετα ένας μορφωμένος εργάτης όταν κατανοεί σε βάθος τον ταξικό χαρακτήρα του συστήματος, μπαίνει μπροστά στους σκληρούς ταξικούς αγώνες και δε λυγάει. Γενικότερα τα «γράμματα» και η μόρφωση είναι ό,τι το πολυτιμότερο στην προσπάθεια για το σπάσιμο της εργατικής τάξης από τις αλυσίδες της καπιταλιστικής βαρβαρότητας.